Wojtyszko, Maria

Okraszona absurdalnym humorem quasi-autobiograficzna opowieść wysnuta przez postać zwaną Ja. Akcja rozgrywa się w trakcie warsztatów scenariopisarskich, w których uczestniczą aspirujący środkowoeuropejscy filmowcy. Pogadanki o wzorcowej konstrukcji fabuły i tworzeniu modułów dramaturgicznych nie znajdują odzwierciedlenia w „życiu”. Utopijny porządek, w którym pokonywanie piętrzących się przed bohaterami przeszkód kończy się upragnioną nagrodą, zostaje zakwestionowany. Nie bez przyczyny Ja powie: „Wybaczcie, ale tak wygląda prawdziwe życie. Że w większości przypadków nie mamy pojęcia, do czego to wszystko zmierza”. Bohaterka, powołana do życia przez wspomnianą Ja, sama zaczyna tworzyć nowe, gargantuiczne postaci. Fikcja i rzeczywistość przenikają się, postaci wymyślają siebie wzajemnie, buntują się przeciwko scenariuszowym „wzorcom z Sevres” i wszechwładzy swoich demiurgów.

Tytułowy „język obcy” odnosi się nie tylko do wielojęzyczności uczestników warsztatów – to również nieumiejętność swobodnego komunikowania się, wyrażania uczuć – i to pomimo swady w tzw. pitchingu. Obcy język – to również widmo niepokojących, faszyzujących tendencji rodzących się w Środkowej Europie. Ludzi łączy potrzeba integracji – czy to w formie konsolidacji przeciwko różnym przejawom szowinizmu, czy wręcz przeciwnie, poprzez fanatyzm i agresję.

"[...] To komedia, która żywi się samym procesem pisania, ukazując skomplikowaną, choć żartobliwą relację między autorką a jej bohaterką. Coś nam się przypomina, gdy ta pierwsza mówi do drugiej: „Jesteś główną bohaterką. Musisz coś robić, żeby coś się działo. Ludzie nienawidzą, jak się nie dzieje”. Toż to znowu Tadeusz Różewicz, tym razem jednak z »Kartoteką«. Maria Wojtyszko zagląda za kulisy kina i teatru, przypatruje się scenariuszowym warsztatom, zaprasza na scenę filmowca z Węgier, scenarzystę ze Stanów, »filmowczynię« ze Słowacji, aby dać nam nową »Kartotekę«, dostosowaną do nowych czasów i nowej wrażliwości.

− ze wstępu Jacka Wakara do antologii Polska jest mitem. Nowe dramaty

• Sztuka ukazała się w antologii Polska jest mitem. Nowe dramaty, wydanej w kwietniu 2019 nakładem ADiT.

Dzieciom zazwyczaj próbuje się objaśnić świat w zbyt uproszczony sposób. Do nieba idą ci, którzy na to zasłużyli, z kolei grzesznikom pozostaje smutny kąt (bądź bulgoczący kocioł) w piekle. Czy ktoś w ogóle się zastanawiał, co może się stać, jeśli w zaświaty trafi niepokorna mama-didżejka, która zginęła w wypadku i nie zdążyła pożegnać się ze swoim ukochanym synem?

Pełna pokręconego, ale i ciepłego humoru sztuka Marii Wojtyszko to zapis ucieczki dwójki niecodziennych renegatów – didżejki imieniem Jola oraz gapowatego diabła Osmółki – przez zakamarki zaświatów. Wyśniona w środku ciemnej szafy podróż przez niebo i piekło pomaga kilkuletniemu Tadzikowi poradzić sobie ze stratą rodzicielki. Pościg zastępów cokolwiek rubasznych aniołów i pyskatych diabłów obfituje w wiele gagów, ale stopniowo odsłaniają się też różne warstwy tematyczne. Choćby wielorakie aspekty miłości macierzyńskiej. Diablica Mania, matka Osmółki, kocha go toksyczną miłością, ucieka się do podstępów, by zatrzymać dorosłego syna przy swoim boku. Jola, choć pozornie nieodpowiedzialna i roztrzepana, myśli wyłącznie o bezpieczeństwie i spokoju Tadzikowego ducha. Nie zabraknie też Matki Boskiej, która całymi dniami wyczekuje telefonu od swojego Syna. Ale, jak powie Bóg, „jak nie dzwoni, znaczy że jest szczęśliwy i niczego mu nie brakuje”.

Wizyta Joli w zaświatach wywraca na nice schematy myślowe, ale przynosi też pokrzepienie. Wystarczy przyjrzeć się niektórym bohaterom. Uwięzieni („za marudzenie”) w jednym z kręgów piekielnych Potępieńcy uświadamiają sobie, że tak naprawdę nikt nie wymaga od nich wiecznej pokuty. Z kolei Dziadek, czyli ojciec Joli, składa się tylko z jednej połowy – jest niepełny, bo nigdy nie poznał swoich dzieci. Spotkanie z bohaterką pomaga mu odnaleźć ukojenie.

Piekło – Niebo nie jest sztuką wyjaśniającą, co dzieje się z człowiekiem po śmierci, bo skupia się na życiu: jak rozwiązywać sytuacje bez wyjścia i naprawiać życiowe błędy, w jaki sposób oswajać myśl o odejściu bliskiego; że warto łamać stereotypy i zawierać nieszablonowe przyjaźnie, a wszystko to bez najmniejszej kropli zbyt oczywistego sentymentalizmu. Autorka pokazuje, że slapstickowa osnowa nie wyklucza włączenia w obręb sztuki ważkich życiowych mądrości. To zakręcona propozycja pokazująca, że bohaterowie z krwi i kości, wraz ze swoimi słabostkami i aspiracjami, dają czytelnikowi i widzowi więcej niż papierowe postaci rodem z opowieści o „lisku i kaczuszce” (vide: scena-perełka, w której daje się prztyczka w nos zdezaktualizowanym konwencjom teatru dla dzieci). W tym przypadku jedno jest pewne. Nikogo nie pochłonie piekło. Pochłonie Was Teatr.

Sam ma trzynaście lat. Jak gdyby samo to nie było wystarczającym dopustem Bożym, jego rodzice właśnie się rozwodzą, bo matka zakochała się w emigrancie z byłej Jugosławii. Sam jest intelektualistą, zatem ma kłopoty z klasowymi osiłkami. Jest samotny. Jego jedynym przyjacielem jest chomik z rozdwojeniem jaźni. W dodatku w klasie pojawia się nowa dziewczynka, Wiola, której rodzina wydaje się Samowi idealna. Jednak do czasu... Sam – cierpiący na brak pewności siebie odludek i dziwak – usiłuje uporać się ze szkolnym wrogiem, Grześkiem, z trudną sytuacją w domu, z niechęcią do nowego mężczyzny mamy i wciąż nowych dziewczyn taty, a przede wszystkim – z miłością. Zabawna, ciepła i mądra opowieść o kłopotach z dorastaniem, miłością i przyjaźnią, napisana młodzieżowym językiem i czytelna dla każdego, kto choć przez chwilę miał trzynaście lat.

Na początku była szarość... Z tej szarości wyłoniła się Pramysz i Prasłoń, który wyobrażał sobie, że jest skałą. Z ich związku narodził się Praktoś, który wyrusza w świat, by go lepiej poznać. Podczas swojej wędrówki Praktoś odkrywa, że jego ciało skrywa w sobie zupełnie inne kolory poza szarym: że pot jest żółty, a krew czerwona. Jako samorzutny władca świata rozkazuje mu najpierw być żółtym, a następnie – czerwonym. Jak każdy tyran, skazuje na śmierć tych, którzy nie chcą się podporządkować jego rozkazom. Co się jednak stanie, gdy buntownikami okażą się jego rodzice? I czy pojawienie się płaczącej Prapanny zmieni nastawienie Praktosia? Pierwszy człowiek świata to zupełnie nowy mit o początku świata i pojawieniu się kolorów.

Luźna adaptacja znanej baśni Andersena, której narratorką jest Róża. Kay i Gerda są przyjaciółmi "jak stąd do końca kosmosu", ale do oka i serca chłopca trafiają okruchy diabelskiego lustra. Pod ich wpływem Kay staje się chłodny i zaczyna wyżej cenić umysł niż serce. Zaczepiony i umiejętnie skuszony przez Królową Śniegu, udaje się z nią na biegun polarny. Tymczasem mała Gerda nie wierzy, że jej przyjaciel utonął w rzece – choć tak mówią dorośli. Wraz z Różą wyrusza zatem na poszukiwania. Podczas podróży obie napotkają wiele baśniowych postaci, będą zawracane z drogi, przeżyją mnóstwo przygód i zawsze będą się kierować sercem. Czy uda im się uratować Kaya? A jeśli tak, to za jaką cenę? "Królowa Śniegu" to ponadczasowa opowieść o miłości dla dzieci i dorosłych, którzy wciąż są dzieckiem "podszyci".

Przyjemne jest życie królewny! Do czasu, gdy... pojawia się konkurencja w postaci małego braciszka i następcy tronu. Logorea – jako dziewczynka – zostaje odsunięta na margines władzy, a jako starsze dziecko – traci zainteresowanie rodziców. Marzy tylko o tym, żeby mały uzurpator zniknął z jej życia i żeby wszystko było jak dawniej. Udaje się więc do czarodzieja Bezkantego Dila po odpowiednie zaklęcie. Braciszek zostaje zamieniony w niedźwiadka i zamknięty w lochu, co wywołuje rozłam w królewskiej rodzinie i – wbrew zamierzeniom – budzi współczucie w królewnie. Logorea postanawia uwolnić misia i udaje się z nim w podróż, która całkowicie odmieni życie i uczucia obojga...

Opowiedziana na nowo dobrze znana legenda o Lechu, Czechu i Rusie – trzech braciach, którzy wyruszają na poszukiwanie nowych ziem, na których mogliby osiąść. Autorka dodaje braciom również siostrę Wandę, która nie przepada za innymi nacjami i mierzi ją los kury domowej, na który – jako kobieta – jest skazana. Narratorem historii jest tym razem Biały Orzeł, który komentuje z dystansem i lekką ironią, ale również sporą dawką sympatii, poczynania Lecha i jego próby założenia nowego państwa. Bohaterowie przeżywają wiele przygód, stawiają czoła niebezpieczeństwom i napotykają na swojej drodze różne postaci, które pomagają im osiągnąć cel.