język polskijęzyk angielski

Sobol, Joshua

Alma

Tytuł oryginalny
Alma
Tłumacz
Szalsza, Piotr
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn
Prapremiera
1996, Sanatorium Purkersdorf pod Wiedniem, reż. Klaus Bachler adla Wiener Festwochen

Alma Mahler, postać sama w sobie fascynująca, była muzą, kochanką i żoną rozlicznych wielkich osobowości świata kultury i sztuki, wśród których znaleźli się Mahler, Gropius, Kokoschka, Klimt, Freud i inni. Joshua Sobol poświęca jej sztukę, którą nazywa polidramą. Nie ma w niej fabuły linearnej i nie jest to zwykły teatr, ale widowisko interaktywne, wielowątkowe, w którym widz, stając się uczestnikiem akcji, sam wybiera jeden z proponowanych wątków, za którym będzie konsekwentnie podążał lub, jeśli taka jego wola, może w dowolnej chwili przechodzić z wątku do wątku. Bo, według Sobola, prawdy nie ujawnia historia jako całość, prawda kryje się w epizodach. Spektakl – grany często w miejscach związanych historycznie z osobą Almy Mahler – rozgrywa się równolegle w kilku lokalizacjach, najczęściej kilku piętrach tego samego budynku. Widz wchodzi niejako w rolę gościa zaproszonego przez Almę do jej intymnej przestrzeni; to znaczy przez jedną z wielu Alm, bowiem, zależnie od tego, którym tropem podążymy za bohaterką, będziemy uczestniczyć w jednym z kilku „dostępnych” etapów jej osobistego życia. Sztuka składa się z ponad 40 pojedynczych epizodów – od Wiednia przełomu wieków po Amerykę lat sześćdziesiątych – a jej ramę stanowią 120. urodziny Almy, na których pojawiają się wszyscy jej partnerzy. Prapremiera sztuki odbyła się w roku 1996 w Sanatorium Purkersdorf pod Wiedniem. W roku 1999 Paulus Manker zrealizował na podstawie Almy Mahler cieszący się powodzeniem trzyodcinkowy film telewizyjny. W 2017 roku sztuka została ponownie wystawiona w Wiener Neustadt, gdzie 25 sierpnia 2018 roku obchodzono 500. przedstawienie – co dobitnie dowodzi popularności tego dramatu. W 2023 roku spektakl był gościnnie pokazywany w Südbahnhotel am Semmering.

 

Z wiki

Dramat opisuje życie muzy artystów Almy Mahler-Werfel w wielu równoległych scenach. Pierwsza część opowiada historię Almy z Gustavem Mahlerem, jej małżeństwa i separacji z Gustavem Klimtem, reżyserem Burgtheater Maxem Burckhardem i jej nauczycielem gry na fortepianie Alexandrem Zemlinskym. Po ośmiu latach małżeństwa Alma poznaje młodego architekta Waltera Gropiusa i zakochuje się w nim. Drugi wątek opowiada historię Gropiusa, jego spotkania z Franzem Werfelem, noc miłości z Almą i konfrontację z Mahlerem. Oglądamy zdesperowanego Mahlera szukającego ukojenia w analizie Zygmunta Freuda, a równolegle spotkanie Franza Werfela z córką Almy, Anną Mahler, podróż do Palestyny w 1925 roku, światowy sukces jako powieściopisarza i emigrację do USA. Pod koniec pierwszej części uczestniczymy w kondukcie pogrzebowym podczas pochówku Gustava Mahlera. Publiczność otrzyma zaproszenie na stypę.

W drugiej części pojawia się Oskar Kokoschka, z którym Almę łączył ekstatyczny romans. Kokoschka musi iść na wojnę i zostaje ciężko ranny. W tym samym czasie Franz Werfel dowiaduje się we Włoszech, że jego książki są zakazane w nazistowskich Niemczech, emigruje z Almą do Santa Barbara w Kalifornii i tam umiera w 1945 roku. Kokoschka ma naturalnej wielkości lalkę wykonaną przez Almę. Zaprasza wszystkich na orgiastyczny bal maskowy, podczas którego lalka zostaje ścięta.

Z biegiem lat sztuka została rozszerzona o nowe sceny i postacie. Na przykład dodano córkę Almy Manon Gropius, ostatniego kochanka Almy, księdza Johannesa Hollnsteinera, ojca Almy Emila Jakoba Schindlera, twórczynię lalek Hermine Moos, biologa Paula Kammerera, portugalskiego konsula generalnego Aristidesa de Sousę Mendesa i założyciela Żydowskiego Bractwa Robotników Arabskich, Arona Cohena.

Historia występów

Interaktywna sztuka, nazwana przez autora polidramą, została zainscenizowana w 1996 roku przez dyrektora artystycznego Klausa Bachlera dla Wiener Festwochen i miała premierę w dawnym sanatorium Purkersdorf w reżyserii Paulusa Mankera. Sanatorium pod Wiedniem to budynek zaprojektowany przez Josefa Hoffmanna, przyjaciela ojczyma Almy Mahler, Carla Molla i architekta willi Almy Mahler na Hohe Warte.

W latach 1996-2011 atmosfera budynku i możliwość interaktywnego udziału publiczności w teatralnej inscenizacji życia Almy Mahler-Werfel przyniosły realizatorom ponad 400 wyprzedanych przedstawień. Sztuka stała się kultowa; W 1999 roku została również zekranizowana jako film.

Alma jest określana przez autora jako teatralna podróż z wieloma przystankami, postaciami i równoległymi wątkami. Widz podróżuje w czasie i przestrzeni i może zdecydować, którą osobę i perspektywę chce śledzić. Rezygnuje z roli konwencjonalno-biernej, pozostając jednak konsumentem, zwłaszcza że udział w spektaklu obejmuje uroczystą kolację. Zaleca się odwiedzenie sztuki co najmniej trzy razy, ale rekord wynosi obecnie 73 wizyty entuzjastycznego widza.

PRASA

  • "Alma to coś więcej niż spektakl teatralny, to fascynująca teatralna przygoda, interaktywne dzieło sztuki, dowcipne, zmysłowe i pełne pasji". (Süddeutsche Zeitung)

  • "Zupełnie niezwykłe, urzekające widowisko". (Kurier)

  • "Festiwalowa produkcja Mankera ma magiczną gęstość i nie nudzi się ani przez sekundę. Cudownie dzikie i wulgarne, namiętne, kolorowe i wielowarstwowe". (Salzburger Nachrichten)

  • "Wydarzenie teatralne i towarzyskie, które powinno na stałe zagościć w naszym mieście i nie powinno go zabraknąć w żadnej ofercie wizyty w Wiedniu. Świetny pomysł i realizacja". (Nowy Świat Ilustrowany)

  • "Doświadczenie trzygodzinnego happeningu przewyższa większość konwencjonalnych doznań teatralnych. Niespodziewany sukces minionych festiwalowych tygodni". (Motyle)

  • "Rzadko kiedy wieczór w teatrze jest tak zabawny, pouczający i satysfakcjonujący. Idźcie, przeżyjcie to!" (Wiener Zeitung)

  • "Rozbudowany i precyzyjny spektakl, po prostu przejmujący". (Kronenzeitung)

Sobol, Joshua

Ur. w 1939 r. w Tel Avivie. Studiował m.in. filozofię na Sorbonie. Sztuki teatralne zaczął pisać już w 1971, ale jego międzynarodowa kariera dramatopisarska zaczęła się w 1983, od prapremiery Nocy Weiningera w Teatrze w Haifie i zaproszenia spektaklu na festiwal teatralny do Edynburga, gdzie przyznano mu nagrodę krytyki. Sztuka Ghetto, zrealizowana w 1984 przez Petera Zadeka w Berliner Volksbühne, ugruntowała pozycję autora.

Noc Weiningera

Ostatnia rozmowa Kola

Tytuł oryginalny
Kol’s Last Call
Tłumacz
Szalsza, Piotr
Gatunek sztuki
Kryminał
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn
Szczegóły obsady
Monodram dla mężczyzny w średnim wieku
Prapremiera
Festival Theatronetto, 2007, reż. Aya Kaplan

Adwokat Michael Kol stoi przed bramą więzienia. Ma ją wkrótce przekroczyć, by odsiedzieć roczny wyrok za fizyczny atak na sędziego podczas swojej ostatniej rozprawy, która zakończyła się samobójczą śmiercią jego klienta walczącego o wycofanie z rynku niebezpiecznego leku. Z powodu nieprzewidzianych okoliczności otwarcie bramy przeciąga się, a z głośników padają komunikaty wzywające oczekujących do zachowania spokoju i cierpliwości. Czas oczekiwania wypełniają Michaelowi wykonywane i odbierane telefony. Rozmawia z kolejnymi kobietami, z którymi coś go w życiu łączyło, a każda z nich ma jakiś związek z jego ostatnią sprawą. Pierwsza dzwoni do Michaela bibliotekarka Nina, przekazując sensacyjną informację, która mogła – i nadal może – odmienić losy nieszczęsnego procesu. Kolejnymi rozmówczyniami są: Yael, wdowa po kliencie Michaela; Donna, jego była asystentka; Roni, była żona Michaela zazdrosna o jego romans z Donną, oraz matka Michaela, którą okłamuje, że wylatuje na rok prowadzić interesy w Ameryce Południowej.

Wybuchowy, wulgarny, nieco odpychający Kol z podziwu godną determinacją angażuje się w zdemaskowanie czegoś, co postrzega jako poważną aferę korupcyjną z udziałem koncernów farmaceutycznych i najwyższych szczebli wymiaru sprawiedliwości. Przedsięwziąć jakieś kroki może tylko z udziałem swoich rozmówczyń. Czasu ma niewiele, bo po przejściu za bramę straci możliwość wykonywania rozmów, a emocje zazdrosnych i pełnych pretensji kobiet nie ułatwiają sprawy.

Noc Weiningera

Tłumacz
Matysik, Grzegorz
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn
Czas akcji
W nocy z 3 na 4 października 1903
Miejsce akcji
Wiedeń

Osoby:
OTTO WEININGER, 23 lata

LEOPOLD, jego ojciec, 49 lat
ADELAJDA, jego matka, 46 lat
TIETZ, jego nauczyciel, około 40 lat
KLARA, jego przyjaciółka, 22 lata
BERGER, jego przyjaciel, 23 lata
FREUD, 47 lat
ADELA, dozorczyni, około 20 lat
SOBOWTÓR Otta, grany przez kobietę

Bohaterem sztuki jest Otto Weininger - młody, wiedeński Żyd. Wynajmuje opuszczony pokój w domu przy Schwarzspanierstrasse 15, w którym kilkadziesiąt lat wcześniej umarł Beethoven. Ma zamiar spędzić tam swoją ostatnią noc w życiu - chce popełnić samobójstwo. Kiedy zostaje sam, przetaczają mu się przed oczami obrazy z jego życia. Otto pochodzi z ubogiej rodziny żydowskiej, niezbyt przywiązanej do tradycji. Ojciec Leopold jest wielkim miłośnikiem muzyki Wagnera - wszystkie oszczędności przeznacza na swoje hobby i wyjazdy do Bayreuth, na festiwale wagnerowskie. Matka Adelajda wychowała siedmioro dzieci , Otto jest najzdolniejszy z rodzeństwa. To geniusz, świetnie mówi w kilku językach. Rodzice chcą, żeby został studentem szkoły dyplomatycznej, jednak Otto decyduje się na studia filozoficzne. Chłopak większość czasu spędza w gronie przyjaciół: Bergera, Klary (która kocha się w Ottonie, jednak śpi z Bergerem) i zepsutego aryjczyka Tietza. Berger i Klara są postępowymi Żydami, wtopionymi w świat wiedeńskiej bohemy. Z zaniepokojeniem obserwują duchowe przemiany przyjaciela. Berger jest pacjentem doktora Freuda - na seansach psychoanalitycznych często opowiada lekarzowi o swoim przyjacielu. W Wiedniu narasta fala antysemickich nastrojów - Klara I Berger twierdzą, że trzeba się przeciwstawić temu zjawisku, namawiają Ottona do przyłączenia się do ruchu syjonistycznego. Klara postanawia wyjechać do Izraela, próbuje namówić na wyjazd Ottona, a kiedy ten odmawia, chce wyjechać z Bergerem. Ku zaskoczeniu Klary i Bergera Otto sam zaczyna głosić hasła antysemickie. Jest pełen nienawiści wobec swojej rasy: „Syjonizm utopi się w Żydostwie, jak kamień w błocie. Nowy typ Żyda? Charakter zarówno jednostki jak i całej rasy jest niezmienny. Nie-zmienny. Żyd nie wierzy w nic, ani w siebie, ani w winę, ani w prawdziwą skruchę. W nic! Żyd nigdy nie zrobi nic, za co mu się nie zapłaci. I to żywą gotówką. Judaizm odegrał już swoją historyczną rolę w tym momencie, kiedy zrodził z siebie Chrześcijaństwo.”. Odrazę budzą w nim także kobiety (odrzuca i poniża swoją dawną kochankę Klarę): „Kobieta potrzebuje mężczyzny, żeby stać się czymś. Tylko kiedy coś doda się do niczego, może owo nic zamienić się w coś. Kobieta jest w całości seksualna. Mężczyzna jest seksualny tylko w obrębie genitaliów, poza nim jest istotą duchową. Celem mężczyzny jest nieśmiertelność. Geniusz to najwyższe urzeczywistnienie męskiej indywidualności. Kobieta indywidualności nie posiada. Seks jest jej jedynym sensem życia. Kobieta używa seksualności, żeby zwabić mężczyznę. Jej celem jest połączenie z mężczyzną. Seksualność jest wszechogarniająca i nieskończona. Kobieta jest albo matką, albo kurwą. Dla matki seksualność oznacza dzieci, dla kurwy przyjemność. W ten sposób wyjaśnia się absolutna władza płci męskiej nad żeńską. Byt kobiety podporządkowany jest fallusowi. Fallus jest Bogiem kobiety. Kobieta jest grzechem pierwotnym mężczyzny”. Swoje poglądy Otto zawiera w książce o biseksualności pt.”Płeć i charakter.” Praca ta spotyka się z krytyką ze strony Freuda - twierdzi on, iż Otto zawarł w swojej książce poglądy niejakiego Fliessa, o których lekarz opowiadał Bergerowi w czasie wizyt, a ten powtarzał je Ottonowi. Otto nie daje za wygraną - broni swoich tez, robi doktorat. Przyjmuje chrzest. W ten sposób stara się zerwać ze swoim żydowstwem. Jednak pozostaje sam na placu boju - odwracają się od niego przyjaciele, opuszcza dom rodzinny, jego prace nie spotykają się z uznaniem krytyki. Decyduje się na samobójstwo...

Dramat J.Sobola porusza wieczny temat duszy człowieka, ciemnych stron ludzkiej psychiki. To także ciekawy obraz ścierania się modnych prądów psychologicznych z początku XX wieku. Autor także barwnie przedstawia środowisko wiedeńskich Żydów.