Jeton Neziraj w tej bezkompromisowej metateatralnej sztuce przedstawia szaloną i pełną nieprawdopodobnych spotkań podróż zespołu Teatru Narodowego w Kosowie na Zachód – do berlińskiego Volksbühne. Aktorzy i reżyser nie wyruszają jednak w drogę z pustymi rękoma: wcielają się w postać Kara Ben Nemsi’ego, alter ego Karola Maya, bohatera uwielbianego przez niemieckich czytelników. Towarzyszy mu jego wierny kompan Rih, który z konia znanego z powieści Maya zmienia się tu... w żabę.
Przywołanie postaci Nemsi’ego nie jest tu bynajmniej przypadkowe, teatralna podróż Neziraja ma bowiem na celu demaskowanie i krytykę uprzedzeń Zachodu wobec Wschodu, które od czasu wydania powieści Maya – obfitującej w przykłady takich stereotypowych przekonań – istnieją wciąż w zachodniej wyobraźni, często w niezmienionej formie. Choć przedmiotem tej zjadliwej, ironicznej satyry są tu relacje na linii Niemcy – Bałkany (które stanowią tło wielu przygód Nemsi’ego), to nie sposób nie dostrzec analogii do pozycji Polski wobec Zachodniej Europy. Wszak jak mówi Reżyser:
"Niemcy widzą nas tu na Bałkanach jako dziki zachód, myślą, że mamy w dupie prawa człowieka, że nie ma tu swobody seksualnej, że nasi mężczyźni o poranku zamiast „dzień dobry” uderzają swoje żony pięścią w twarz."
Podobnie w Polakach często Niemcy widzą złodziei samochodów z faszystowskiego kraju, gdzie poluje się na queerowe osoby w „Strefach wolnych od LGBT”. Sztuka Neziraja to zatem satyra na zachodnie poczucie moralnej i intelektualnej wyższości wobec zacofanej Europy „peryferii”.
Powrót Karola Maya to jednak nie tylko prześmiewcze podkopywanie zachodniego ego, ale całkiem uważna i głęboka analiza, w której autor przygląda się mechanizmom językowym, kulturowym i instytucjonalnym, w ramach których to ego się wytwarza (albo, z drugiej strony, w których reprodukuje się poczucie niższości peryferyjnych krajów). Z kolei struktura teatru-w-teatrze pozwala Nezirajowi komentować również teatralne i instytucjonalne obyczaje, konwencje i mody, do których bezustannie przenikają niesprawiedliwe i nieuzasadnione uproszczenia, np.:
"REŻYSER: Pomińcie ten fragment! Co drugie przedstawienie w Europie porusza temat uchodźców. Europejczycy chcą uchodźców tylko na scenie, a nie w codziennym życiu."
Powrót Karola Maya nie stroni od kontrowersji i prowokacji, a cięty, ironiczny i niejednoznaczny język Neziraja, którym portretuje Europę, nie tylko gwarantuje zaangażowanie publiczności, ale też dostarcza bogactwo złożonych refleksji, skłaniających do weryfikacji uprzedzeń, które w sobie pielęgnujemy.
- Sztuka ukazała się drukiem w zbiorze Bałkański burdel. Sześć dramatów z Kosowa, ADiT, Warszawa 2023.