język polskijęzyk angielski

Lagerkvist, Pär

Lagerkvist, Pär

(1891 – 1974) Prozaik, poeta, dramaturg, eseista i krytyk szwedzki, student Uniwersytetu w Uppsali. W latach 20. ukazał się jeden z najważniejszych jego utworów Gość w rzeczywistości. W 1940 został członkiem Akademii Szwedzkiej, a w 1941 otrzymał doktorat honoris causa w Göteborgu. W 1951 został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury: "za artystyczną świeżość i prawdziwą niezależność myśli, przy pomocy których usiłował w swojej poezji znaleźć odpowiedzi na odwieczne stojące przed ludzkością pytania". André Gide okrzyknął jego powieść Barabasz arcydziełem. Na jej podstawie powstał film w reżyserii Richarda Fleishera z Anthonym Quinnem. Lagerkvist pisał sztuki wzorowane na późnych dramatach Strindberga. 

 

 

Pozwól człowiekowi żyć

Tytuł oryginalny
Låt människan leva
Tłumacz
Szutkiewicz, Jolanta
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn

Z mroku sceny pada pytanie: „Kto jest oskarżonym? Kto oskarża? Kto jest sędzią?”. Reflektor oświetla stojących półkolem bohaterów, za którymi ciemność. Słyszymy chóralną odpowiedź: „My jesteśmy oskarżonymi! My jesteśmy tymi, którzy oskarżają!”. W toku tej najdziwniejszej bodaj ze sztuk Lagerkvista bohaterowie, jeden po drugim, wychodzą na moment z półkola do światła, by opowiedzieć o swoim męczeństwie. Są wśród nich znane z historii lub wzięte z imaginacji autora postaci, które doświadczały zła, same zło czyniły lub jedno i drugie. Bez względu na winę czy niewinność wszyscy oni zapłacili za istnienie zła cenę najwyższą – stracili życie. Na scenie pojawiają się m.in. Giordano Bruno, Joanna d’Arc, Judasz, Sokrates oraz spalona na stosie Czarownica, ścięta przez motłoch Comtessa i Chłop Pańszczyźniany – powieszony za kradzież baraniego udźca. Jest także Chrystus zarzucający ojcu nieznajomość ziemskich spraw i Wódz Indiański, „ścięty wraz z całym moim narodem przez nieznane, białe istoty”, bo… „Ich Bóg był potężniejszy od naszego”. I wreszcie – wyjęta z Boskiej Komedii para, Paolo i Francesca,  „zabici za to, że się kochaliśmy”.  
Wśród skarg i wzajemnych oskarżeń bohaterowie zdają się nie zauważać, że to nie kto inny, a „ludzie ludziom zgotowali ten los”. I że można by przecież to życie przeżyć piękniej i zupełnie inaczej. Wystarczyłoby nieco poprzestawiać akcenty i, zamiast osądzać, znaleźć w sobie więcej miejsca na miłość. A wtedy nie trzeba byłoby, jak „Joe, który miał saksofon”, żałować straconych szans: „[…] nigdy więcej nie zobaczę żadnej dziewczyny. […] Nigdy nie będzie można śmiać się ani cieszyć. Nigdy siedzieć w oknie i ćwiczyć wieczorami […] Bardzo bym chciał to wszystko robić. I przecież spokojnie mogło tak być”. Spośród tej nieszczęsnej gromady prawdy o tym, co w życiu istotne, świadomi są zawczasu jedynie Dantejscy kochankowie, Paolo i Francesca, którzy, mimo tragicznej śmierci, za sprawą swej miłości przekraczają gwiezdne bramy, stąpają nad sklepieniami galaktyk i zyskują nieśmiertelność. I to właśnie oni wypowiadają tytułowe „Pozwól człowiekowi żyć”.
Nazywany niekiedy scenicznym oratorium dramat noblisty wciąż czeka na swą polską prapremierę.

 

Kamień filozoficzny

Tytuł oryginalny
De vises sten
Tłumacz
Szutkiewicz, Jolanta
Gatunek sztuki
Dramat

Dramat Kamień filozoficzny (De vises sten), napisany w 1947, charakteryzuje się tradycyjną formą. O tym dramacie pisze Lagerkvist do swojego wydawcy tak: "To dzieło mojej starości, za którym stoją wieloletnie przemyślenia." 
Akcja sztuki dzieje się w średniowieczu, ale problematyka jest ponadczasowa. Utwór traktuje o alchemiku i rabinie, o odpowiedzialności człowieka, tak często uchodzącej uwagi ludzi, całkowicie pochłoniętych swoją pracą czy powołaniem, ludzi, którzy zatopieni w poszukiwaniu prawdy, tracą kontakt z bliskimi i nieświadomie stają się narzędziem destrukcyjnej siły zła. Ze względu na wspomnianą problematykę dobra, zła i odpowiedzialności, często nazywa się ten dramat faustycznym. 
Również i w tym dramacie postać kobiety - żony i matki - dramatopisarz maluje ciepło i przyjaźnie. Dysputy rabina i alchemika prowadzone są niezwykle żywo i interesująco, trzymają widza w napięciu intelektualno-emocjonalnym.

Akcja rozgrywa się w laboratorium alchemika, na dworze księcia i na wąskich uliczkach średniowiecznej wsi. Jest scena grupowa, w której Żydzi zmuszeni są zostawić swoje domy i razem z rabinem wędrować w nieznane. Inscenizacja może mieć charakter zarówno kameralny, jak i widowiskowy.

 

Człowiek, któremu dane było przeżyć swoje życie raz jeszcze

Tytuł oryginalny
Han som fick leva om sitt liv
Tłumacz
Szutkiewicz, Jolanta
Gatunek sztuki
Dramat

Sztukę Człowiek, któremu dane było przeżyć swoje życie raz jeszcze (Han som fick leva om sitt liv) napisał Lagerkvist w roku 1928. Przedstawił w niej życie Daniela, któremu - jak mówi sam tytuł - dane było przeżyć swoje życie jeszcze raz, by uczynić je prawdziwie swoim życiem. W jego poprzednim zdarzyło się coś strasznego, czego nie umiał zaakceptować. Jego modły zostały wysłuchane i otrzymał drugą szansę. 
Dramat, w większości utrzymany w konwencji realistycznej, przedstawia obrazy codziennych obowiązków rodziny szewca Daniela. Lagerkvist pokazuje, jak ważna jest prawdziwa miłość w życiu człowieka. Bardzo ciepło maluje postać Anny, żony Daniela, jej roli w rodzinie. Swoim wielkim uczuciem do męża i do ich dzieci próbuje stworzyć idyllę rodzinną. Udałoby się jej to, gdyby nie postawa Daniela w jednej konkretnej sytuacji, kiedy okazuje zupełny brak zrozumienia dla najmłodszego syna Elofa i przyczynia się do jego tragicznej śmierci. W ten sposób Daniel niszczy piękno i spokój rodziny, rujnuje to, co budowała Anna przez całe ich wspólne życie. Konwencja nierealistyczna występuje w tych momentach, gdy zło, tkwiące w Danielu, bierze nad nim górę, przez co swoim zachowaniem sprawia ból najbliższym. Wtedy też pojawia się postać Więźnia, sobowtóra Daniela - symbol wyrzutów sumienia. Postać tę widzi tylko on, Daniel. I oczywiście widz w teatrze! Nie widzą jej i nie słyszą jednak członkowie rodziny. Oni mają jeden tylko znak - obecność czegoś dziwnego, tajemniczego w warsztacie szewskim, w ich domu - szmata zbroczona krwią.
Daniel, jako główna postać dramatu, w konsekwencji zrozumie, że próba radykalnej zmiany życia oraz idea odrodzenia nie jest możliwa do zrealizowania.

Dramatopisarz w swojej sztuce maluje szeroką gamę ludzkich emocji, takich jak: miłość małżeńska, miłość rodzinna, nienawiść, zazdrość, która powoduje całkowite przekroczenie granic moralności i doprowadza do zezwierzęcenia człowieka. Lagerkvist, pokazując jasne i ciemne strony ludzkiego wnętrza, porusza nas do głębi. 
Dialog w większości utrzymany jest w konwencji realistycznej, w przeciwieństwie do wcześniejszych utworów Lagerkvista. Tematyka i problematyka sztuki są jak najbardziej aktualne, bo ponadczasowe. Sztuka ma charakter kameralny i nie wymaga dużej sceny.

Barabasz

Tytuł oryginalny
Barabbas
Tłumacz
Szutkiewicz, Jolanta
Gatunek sztuki
Dramat

Ostatni dramat pióra Lagerkvista, Barabasz (Barabbas), ukazał się trzy lata po opublikowaniu powieści o tym samym tytule.

Miedzy Jezusem Chrystusem a zbrodniarzem Barabaszem istnieje szczególny związek i nie można sprowadzić go jedynie do faktu, że Bóg umarł, a zbrodniarz przeżył. Zbawiciel umarł za winowajcę, ponieważ obiecywał w swoich naukach umrzeć za grzeszników. Dla Barabasza Chrystus jest osobliwym Człowiekiem, który umarł zamiast niego, a on nie może zrozumieć, że również za niego, choć to jest przecież podstawowe przykazanie miłości. Niezwykłość wydarzenia, któremu Barabasz zawdzięcza życie, zaczyna go fascynować. On, Barabasz, widział tego Człowieka, dokładnie widział jasność wokół niego w momencie prowadzenia go na śmierć i ciemność w momencie śmierci. Przypadki z życia Barabasza podporządkowane są próbom szukania wyjaśnień pewnych tajemnic, spraw, których on nie rozumie, a z którymi jako zbrodniarz się zetknął. Ukryty przy grobie Chrystusa oczekuje na chwilę zmartwychwstania, którą jednak przeoczył, tymczasem kobieta, z którą był kiedyś związany, widzi je. Barabasz poszukuje kontaktu z uczniami i wyznawcami Chrystusa, ponieważ chce uwierzyć, że ten niezwykły Człowiek był Bogiem.

Dramat Barabasza to dramat braku łaski wiary; polega na tym, że nie jest w stanie uwierzyć mimo wielu dowodów, przecież spotyka Łazarza wskrzeszonego przez Chrystusa, rozmawia z nim, spotyka też wielu, którzy wierzą w Chrystusa, jak Piotr, Zajęcza Warga, Sahak.
Dramat daje świetne możliwości reżyserskie, scenograficzne, muzyczne, czego przykładem jest Barabasz w reżyserii Andrzeja Dziuka w Teatrze Witkacego, nagrodzony Grand Prix na Festiwalu Literatury dawnej - 2008.