6

Pogrzeb Jarosława Jakubowskiego to sztuka groteskowa, tajemnicza, irracjonalna. Przedstawia historię człowieka nazwanego On, mężczyzny w średnim wieku, męża z dziesięcioletnim stażem, ojca, który niczym bohater kafkowski zostaje zaskoczony szeregiem absurdalnych wydarzeń. Sztuka nie pokazuje tytułowego ceremoniału i jego składowych, tylko to, co następuje kilka dni przed nim. Akcja Pogrzebu rozgrywa się więc niejako w dwóch planach. W planie żywym, czyli „tu i teraz” oraz we wspomnieniach głównego bohatera, który komentując akcję spoza świata, uruchamia kolejne sytuacje sceniczne. Zaczyna się więc od sceny poznania Marii, żony i ich pierwszej randki, by po chwili przeskoczyć do owego „tu i teraz”, gdzie kochająca niegdyś kobieta organizuje mężowi pogrzeb. To za jej sprawą dochodzi do kolejnych spotkań i pożegnań, które przybliżają bohatera do jego własnego pogrzebu, a jednocześnie tłumaczą, czym (nie) zawinił.

Odwiedziny Maestro, krawca i stolarza, który przygotowuje Onemu garnitur i trumnę, uświadamiają mu, że zaniedbywał cudowną żonę. Matka i Ojciec z kolei wręczają synowi żałobne buty, pouczają modlitwą i wypominają, że nie spełnił ich oczekiwań, nic nie osiągnął i prowadził pijacki tryb życia. Spotkanie z Ochlapusem, lokalnym włóczęgą, kolegą z klasy szkolnej, który przeżył śmierć żony, pomaga oswoić się Onemu z tematem śmierci, ale obnaża jego łobuzerską, młodzieńczą przeszłość. Rozmowa z Synem ma wytłumaczyć dziecku nadchodzące wydarzenia i być wzruszającym pożegnaniem, a kończy się zdystansowaniem do ojca. I wreszcie konfrontacja z Mężczyzną, kochankiem Marii, uwydatnia jej nieszczęścia oraz uruchamia w Onym chęć walki o kobietę i daje nadzieję na odwrócenie fatalnego przeznaczenia. 

W finale sztuki małżeństwo raz jeszcze przeżywa więc romantyczne momenty z przeszłości, np. pływanie nago w jeziorze, lecz uczucie nie powraca, bo klamka już dawno zapadła. Wszystko przygotowane, pogrzeb musi się odbyć. Sztukę kończy wspomnienie spoza świata o jadłospisie ostatniego poranka i deklaracja Onego, że wreszcie jest gotowy.

Pogrzeb to idealna propozycja dla teatrów, które z utęsknieniem wypatrują świetnej i niepokojącej dramaturgii w stylu różewiczowskim czy beckettowskim. Dla reżyserów, których interesuje metafizyczny tragizm człowieczego losu. I dla aktorów, którzy szukają wielopłaszczyznowych postaci z krwi i kości. 

• Sztuka ukazała się nakładem ADiTu w antologii Witaj Barabaszu, Warszawa−Kraków 2020.

Komediodramat Marii Wojtyszko z elementami realizmu magicznego to pokoleniowy portret dzisiejszych czterdziestolatków. Dramatopisarka powołuje do życia grupę polskich licealistów, którzy przygotowują się do zdawania matury w przełomowym 2000 roku. Młodych ludzi zawieszonych pomiędzy postkomunistyczną rzeczywistością lat dziewięćdziesiątych a nadchodzącą erą globalizacji i gwałtownego rozwoju kapitalizmu. Autorka, aby przenieść swoich czytelników oraz potencjalnych widzów w czasie, rozpoczyna swoją sztukę utworem legendarnego już polskiego zespołu hip hopowego Paktofonika: Ulotne chwile. Powracające w tekście słowa „Łapię chwile ulotne jak ulotka, Ulotne chwile łapię jak fotka” stają się w ten sposób nie tylko sentymentalnym hymnem i soundtrackiem tamtego czasu, ale również podejmowaną przez autorkę dramaturgiczną strategią zapisu tego, co minęło i tego, czego już nie ma. 

W Pierwszych razach grupa szesnastolatków przeżywa różnego rodzaju inicjacje. Przeżywa pierwsze miłości, rozczarowania, a także wtajemniczenia. Młodzi ludzie żyją w przeświadczeniu, że teraz w końcu będzie dobrze, że nadchodzi nowy, lepszy czas. W przeciwieństwie do pokolenia swoich rodziców i dziadków, nie muszą już o nic walczyć. Mogą zajmować się imprezowaniem, paleniem zioła, korzystać z większej swobody seksualnej. Jednak nad tą pozornie bardziej liberalną i nowoczesną rzeczywistością unosi się cały czas widmo polskiej historii oraz nieprzepracowanych pokoleniowych traum. Namacalnym przykładem tego jest postać Berka – personifikacja skrzętnie ukrywanej przed nowym pokoleniem – żydowskiej tożsamości. Trudno powstrzymać się więc przed zadaniem pytania: gdzie ta z pozoru nowa i lepsza Polska ich zaprowadziła?

Ten tekst to napisany z humorem słodko-gorzki portret minionego czasu, który może stanowić swoiste lustro dla współczesnej rzeczywistości. Pierwsze razy to więc nie tylko sentymentalny powrót do czasów nastoletniości samej autorki zwieńczony drugim hitem Paktofoniki Ja to ja oraz niezwykle udany pokoleniowy portret z gatunku inicjacyjnych narracji, ale również intrygująca analiza korzeni tożsamości dzisiejszych dorosłych. Przeglądając się w tej opowieści, warto zastanowić się nad źródłem współcześnie istotnych w Polsce pytań i problemów. Zastanowić się nad skutkami i zyskami transformacji oraz postawić to nie do końca wygodne, ale powracające pytanie, na ile faktycznie wszystkie traumy i lęki poprzednich pokoleń zostały w końcu przepracowane.

Przejmujący portret włoskiego barokowego artysty, który poszukując w swoim malarstwie prawdy o Bogu, odnajdywał ją w twarzach prostych, zwykłych ludzi: biedaków, wykolejeńców i kobiet zarabiających na życie własnym ciałem. Osób, które we Włoszech na przełomie XVI i XVII wieku należały do niechcianego i niewygodnego marginesu społecznego. Caravaggio prowokował jednak nie tylko odważnymi jak na tamte czasy obrazami, przekraczając panujące wtedy zasady religijnego decorum w sztuce, ale również swoją nie wpisującą się w ówczesne obyczaje osobowością. Malarz prowadził burzliwe i awanturnicze życie, znany również był ze swoich biseksualnych romansów, co w tamtych czasach budziło pruderyjne i religijne oburzenie. Jako malarz obrazów o tematyce sakralnej był więc postacią niewygodną. Zginął w do dziś niewyjaśnionych okolicznościach. Sztuka amerykańskiego dramatopisarza opowiada o wygnaniu artysty z Rzymu i jego ostatnich latach życia. Caravaggio już jako uznany i pracujący dla Kościoła malarz dopuszcza się podczas nocnej bójki – zapewne w nie do końca świadomy sposób – zabójstwa młodego Ranuccia. Artysta, aby uciec przed konsekwencjami tego niezamierzonego czynu, przy pomocy swojego opiekuna i mecenasa kardynała Del Monte w pośpiechu wyrusza na Maltę, gdzie ma schronić się pod auspicjami Alofa de Wignacourt: Wielkiego Mistrza Zakonu Kawalerów Maltańskich. Wyjście, które miało być ratunkiem, może okazać się jednak dla Caravaggia najgorszym przekleństwem…

Klimat tej historycznej i prawdziwie epickiej sztuki buduje malarskie, barokowe światło oraz dźwięk gwarnych, włoskich ulic. Plastyczność scen dramatu Richarda Vetere sprawia, że słynne obrazy Caravaggia ożywają i zaczynają istnieć w naszej wyobraźni. Amerykański dramatopisarz przedstawia barokowego malarza jako artystę balansującego pomiędzy światem kościołów i katedr (sacrum) a światem tawern i burdeli (profanum). Czerpiącego z tego, co niskie, a żeby stworzyć to, co wysokie. W dramacie z tego połączenia wyłania się obraz człowieka prawdziwie twórczego. Wolnego od obyczajowych, społecznych i religijnych ograniczeń. Pełnego pasji i prawdziwej – nie świętoszkowatej – miłości do drugiego człowieka. Jego droga i decyzje zostają jednak okupione niewyobrażalnym cierpieniem, a także nieubłaganym, tragicznym końcem. Otwarte pozostaje więc pytanie powracające na przestrzeni sztuki: czy malować świat takim, jakim on jest, czy takim, jakim chcą go widzieć ludzie?

Rebecca Willey, ministra londyńskiego rządu, ma wziąć udział w nocnym posiedzeniu Izby Gmin. Zamiast poświęcać się parlamentarnym obowiązkom, postanawia jednak zostać w hotelu z młodym atrakcyjnym doradcą rządowej opozycji, Johnem. Zaserwowawszy swoim małżonkom mocne alibi, kochankowie włączają romantyczna muzykę i przebierają się w seksowne ciuszki. Farsa nie byłaby jednak farsą, a Ray Cooney Rayem Cooneyem, gdyby ta sielanka nie została mocno i dotkliwie zakłócona: w chwili gdy kochankowie rozsuwają okienne zasłony, by podziwiać widok na Trafalgar Square, ich oczom ukazuje się przytrzaśnięte framugą okna martwe ciało. A to dopiero początek problemów. 

Teraz kolej na nią jest dostosowaną do głównej roli kobiecej adaptacją świecącego tryumfy od ponad trzydziestu lat hitu Cooney'a Okno na Parlament – z całą jego gamą komicznych pomyłek i plejadą charakterystycznych postaci. Rozrywka zapewniona.

Na końcu łańcucha to pierwsza część dramaturgicznego dyptyku Mateusza Pakuły wydanego nakładem wydawnictwa Splot w 2012 roku, w którego skład wchodzi również tekst Twardy gnat, martwy świat. Pełen intertekstualnych odniesień dramat przetwarza wątki z Tytusa Andronikusa Williama Shakespeare’a, Anatomii Tytusa Heinera Müllera, a także Samotności pól bawełnianych Bernarda-Marie Koltèsa. W tekście pojawiają się jednak również cytaty ze znanych piosenek (Wszystko czego dziś chcę, Puszek Okruszek), a także rozpoznawalne postaci ze świata popkultury (Kapitan Planeta, Spiderman). Autor akcję swojej sztuki ubiera w kostium grunge’owego koncertu rozgrywającego się nie gdzie indziej, jak w samym teatrze. Ten zabieg pozwala mu na swobodne żonglowanie zarówno dramaturgią sztuki, jak i jej bohaterami. Aktorzy i aktorki w trakcie toku fabuły przeobrażają się w różne postaci. Dramat rozpoczyna wspomniana już wcześniej piosenka z repertuaru Natalii Kukulskiej – Puszek Okruszek – śpiewana przez małą dziewczynkę przy akompaniamencie grunge’owego zespołu, po zakończeniu której męski głos z offu wita publiczność w teatrze i zaprasza ją na przygotowany koncert. Nie jest to jednak typowy komunikat puszczany przed spektaklem. Monolog mężczyzny co prawda rozpoczyna się od prośby o wyłączenie telefonów komórkowych, ale wraz z kolejnymi zdaniami coraz bardziej przeradza się w swoisty artystyczny manifest. Podczas teatralnego wieczoru nie powstanie żadna wspólnota, a sumienia nie zostaną ukojone. Wszyscy – tak jak byli – pozostaną sami z własnym bólem: „To będzie tylko wycie”. 

Sztuka inspirowana jedną z najbardziej okrutnych sztuk Williama Shakespeare’a, brutalistycznym i postdramatycznym światem Heinera Müllera oraz dojmującym studium o samotności Bernarda-Marie Koltèsa, przetwarza motywy ze wszystkich tych źródeł. Opowiada o patriarchalnej rzeczywistości, rządzonej przez fizyczną i seksualną przemoc, w której kobietom, zredukowanym do ciał wystawionych na żer męskiej chuci, odbiera się (dosłownie i w przenośni) ich języki. Jednak i one, niczym szekspirowska królowa Tamora, mogą stanąć do tej bezwzględnej i krwawej walki o władzę. Mateusz Pakuła w swoim tekście konstruuje dramaturgiczny łańcuch pokarmowy, w którym każdy jest od kogoś zależny. Nawet najpotężniejszy wódz może w jednej sekundzie stać się szekspirowskim Kalibanem. Po Tytusie Andronikusie nie ma już śladu, a w jego miejscu stoi tylko taki sobie, ot, mały, pełen żalu i wyjący „człowień”. Co nie znaczy jednak, że jest mniej niebezpieczny. Ostatecznie pozostaje pytanie o to, co lub kto znajduje się "na końcu łańcucha"…

Sir Nicholas Blackburn, sędzia Sądu Najwyższego, zaprasza na weekend do swojej wiejskiej posiadłości grupę przyjaciół. Oczywiście nie wszyscy przetrwają to spotkanie, poczynając od Lorda Ernesta Crawforda – młodego, rozpuszczonego arystokraty – który jako pierwszy z gości w tajemniczych okolicznościach zostaje otruty. Sprawy nie ułatwia fakt, że w wyniku burzy posiadłość została odcięta od świata – nie ma możliwości ucieczki, nie ma też co liczyć na pomoc – tymczasem wśród zgromadzonych kryje się morderca. Szczęśliwym trafem jest wśród nich również policjant pod przykrywką, który przyjechał, aby chronić życie… świeżo upieczonego nieboszczyka. Jak ironicznie komentuje Octavia Osborne – zaproszona przez Nicholasa słynna autorka kryminałów – „Dobra robota!”. 

Tymczasem rusza dochodzenie. Publiczność otrzymuje kolejne wskazówki: z walizki Doktora Hayesa zginęła buteleczka z belladoną, a Fifi – pokojówka – rozkładała po domu poprzedniego dnia pułapki na myszy. Trutka, której używała, była przechowywana w zamkniętej spiżarni, klucz jednak zaginął… Każda kolejna poszlaka wskazuje na inną osobę, a padający coraz to na kogoś innego cień podejrzeń powoduje z jednej strony bezustanne kłótnie między gośćmi, a z drugiej… salwy śmiechu na widowni. Barbieri z mistrzowską bowiem wprawą przywołuje znane z kryminałów schematy i konwencje, podkręcając je aż do absurdu. Jak zatem zagłosuje widownia i jak tym razem zakończy się przedstawienie…?

Wyraziste postaci, skomplikowana intryga i włączenie publiczności w akcję to tylko połowa przepisu na sukces sztuki Barbieri. Zabawa konwencją i językiem powieści kryminalnych, najwyższej próby humor sytuacyjny zostały tu umiejętnie wplecione w pełną zwrotów akcji fabułę. To zatem mieszanka gatunków, na której nie traci żaden ze składników: humor tylko podsyca rosnące napięcie, a rozwiązywanie zagadki staje się jeszcze przyjemniejsze, kiedy można całkowicie oddać się dobrej zabawie.

Utracone Trojanki to jedna ze sztuk mitycznych Hanocha Levina. Dramat oparty jest na antycznych tekstach Eurypidesa - Trojanki oraz Hekabe. Izraelski autor w swoim utworze skupia się na momencie po zakończeniu oblężenia Troi. Ukazuje swoisty krajobraz po bitwie, który przypomina prawdziwe pogorzelisko. Król Priam, a także jego synowie Hektor i Parys, są martwi. Tak samo wielki grecki wojownik Achilles, znajdujący się po przeciwnej stronie konfliktu. 

Akcja sztuki rozpoczyna się, kiedy oblegający Troję zwycięzcy wodzowie mają zadecydować nie tylko o losie samej Heleny (przyczynie wojny), ale również wszystkich trojańskich kobiet, pozbawionych opieki swoich mężczyzn. Te kobiety to królowa Hekabe, jej córki Kasandra i Poliksena oraz synowa (wdowa po Hektorze) Andromacha. Hanoch Levin portretuje brutalną rzeczywistość zarządzaną przez mężczyzn. Bardziej niż na okrucieństwie samej wojny, skupia się na tym, co po niej pozostaje. Przedstawia świat z perspektywy osieroconych kobiet, które bez swoich mężczyzn tracą z dnia na dzień pozycję społeczną i okazują się być wyłącznie przedmiotami, przekazywanymi z rąk do rąk kolejnych władców. Levin poświęca każdej z nich oddzielną scenę. Tak więc otrzymujemy monolog wieszczącej Agamemnowi klęskę Kasandry, opis przerażającego zbiorowego gwałtu na Poliksenie, a także scenę pożegnania Andromachy ze swoim synem, który zostaje zrzucony przez Greków z murów Troi. Obserwatorką tego całego okrucieństwa staje się stara i bezradna królowa Hekabe. Wznoszone przez nią żale i prośby nie przynoszą jednak żadnego skutku. Najbardziej podmiotową i zaradną kobiecą postacią trojańskiej tragedii okazuje się być, paradoksalnie, piękna Helena, zarzewie całego konfliktu. Jako jedyna, dzięki manipulacji i umiejętnemu korzystaniu ze swojej urody, jest w stanie przeżyć w bezlitosnym świecie walczących o władzę, a także prawo do kobiecego ciała, mężczyzn. 

Sztuka izraelskiego dramatopisarza zaskakuje oryginalnym językiem. Hanoch Levin w swoim dramacie łączy poezję i melancholię z niezwykłą brutalnością i naturalizmem opisów dokonywanych przez Greków okrucieństw. Utracone Trojanki to współczesna reinterpretacja znanej nam wszystkim bardzo dobrze mitycznej historii. Jej nowe ujęcie, a także skupienie się na kobiecych wątkach, sprawia, że może wybrzmieć na nowo.

Historii o tym, jak drewniana kukiełka, wystrugana przez Dżepetta, stała się prawdziwym chłopcem, chyba nikomu przedstawiać nie trzeba... A jednak w niezwykle zabawnej, uwspółcześnionej adaptacji Adriana Szafrańskiego ta klasyczna opowieść okazuje się wyjątkowo świeża!

Choć autor wiernie przedstawia akcję powieści Collodiego, nie obawia się też zmian, dzięki którym na Pinokiu świetnie będzie bawić się współczesna, młoda widownia. Najwięcej dzieje się tu w języku, który trzymając się blisko poczucia humoru znanego z książki, staje się tu językiem młodzieży z XXI w. Wśród slangowych wyrażeń, czy raperskiego pojedynku między Pinokiem a Osiłkiem,  znajdziemy jednak te same postaci i tę samą wrażliwość, które pamiętamy z powieści Collodiego.

Siłą tej adaptacji jest z pewnością jej dowcipny charakter, który choć w dużej mierze jest zasługą języka Szafrańskiego, to nie mniej zawdzięcza jego wyobraźni scenicznej. Autor z wprawą i znajomością teatralnych środków aranżuje sytuacje na scenie, zostawiając również pole do aktorskich popisów. Dba o dynamikę i tempo scenicznej akcji, przez co potrafi utrzymać uwagę młodego widza od początku do końca utworu.

Oto historia pracującego na giełdzie Charliego, bogatego mężczyzny w średnim wieku, mieszkającego w drogim apartamencie na Upper East Side, który z dnia na dzień wraz z całą swoją rodziną rozpoczyna przygodę w branży filmowej. Interesy mężczyzny nie idą najlepiej. Produkt, który sprzedał swoim klientom, okazał się kompletnym niewypałem, na skutek czego stracili ogromne sumy pieniędzy. Charlie został zawieszony w pracy, a nadzór giełdowy uruchomił śledztwo w jego sprawie. Mężczyzna potrzebuje pięćdziesięciu tysięcy dolarów. O pożyczkę prosi swojego brata, zwolennika Trumpa, z którym ze względu na różnice poglądów nie ma najlepszych relacji. Ten jednak oczywiście mu odmawia. Charlie siedząc w barze przypadkiem podsłuchuje rozmowę Tiny, kierowniczki produkcji ds. obiektów zdjęciowych. Kobieta na cito potrzebuje apartamentu, dokładnie takiego jak jego, w którym będzie mógł odbyć się jednodniowy plan zdjęciowy. I tak się akurat składa, że na wynajem ma dokładnie pięćdziesiąt tysięcy dolarów.

W swojej komedii, napisanej w typowo farsowym stylu, z wartką akcją i cudownymi zbiegami okoliczności, autor żartuje sobie zarówno z konsumpcjonistycznego środowiska zamożnych nowojorczyków, jak i owianych prestiżem przedstawicieli branży filmowej. Bawiąc się konwencją planu zdjęciowego, w lekki sposób dotyka takich tematów jak konformizm, poprawność polityczna czy prawa LGBTQUIA+. Uruchamia absurdalny ciąg zdarzeń, w efekcie którego cała rodzina Charliego dołącza do ekipy filmowej i przeprowadza się do Hollywood.

Okazuje się więc, że aby zapewnić sobie i swojej rodzinie karierę w filmie, wystarczy znaleźć się w odpowiednim miejscu i czasie oraz... mieć dobry słuch.

Hiszpańska Liga Przyzwoitości Artystycznej ściga niepraworządnych artystów, którzy mają czelność obrażać swymi dziełami  obywateli – a nie daj Boże samego Generalissimusa… To lata pięćdziesiąte, ale, jak widać, historia kołem się toczy, bo równie dobrze mogłaby się wydarzyć we współczesnej Polsce, w której niezbyt rozsądnie jest wyróżniać się z tłumu. Na celowniku władz znalazł się ekscentryczny przybysz z Nowego Jorku – Salvador Dalí, genialny malarz surrealista. Szykuje się proces, w którym oskarżycielem jest była kochanka Dalego. Dalí musi skompletować zespół obrońców – jak się okaże, skład ten jest wielce barwny: początkująca (jeszcze) aktorka Marilyn Monroe, Andy Warhol, Pablo Picasso, Gala Dalí… Słowem – zbiór indywidualistów, którym nie w smak jest ugłaskiwanie decydentów. Sprawy nie ułatwia obecność Szpiega, który śledzi Dalego przez cały czas jego pobytu w Hiszpanii, oraz bojownicze nastawienie Strażnika, zapiekłego przeciwnika sztuki współczesnej.

Witaj, Dalí, sztuka autorstwa mieszkającego w Kalifornii artysty polskiego pochodzenia, wręcz buzuje inteligentnym, przewrotnym (i nieco surrealistycznym!) humorem. To miła odmiana od fars skupionych na romansach i zdradach – i choć temat związków faktycznie jest poruszany, to spiritus movens utworu pozostaje postać Dalego, czarującego nonkonformisty o wyjątkowym poczuciu humoru i antysystemowym nastawieniu. Sztuka obfituje w humor językowy i sytuacyjny, akcja toczy się dynamicznie, wśród miejsc akcji znajdują się miedzy innymi sala sądowa oraz kawiarnia nieoczekiwanie pełniąca podobną funkcję, plaża w Cadaqués czy luksusowy nowojorski hotel, w którym na początku sztuki przebywają Dalí i Gala.

Prócz oczywistych walorów komediowych ten utwór ma też ważkie przesłanie – jest refleksją nad tym, do czego prowadzi cenzura sztuki. I jak może wyglądać społeczeństwo, któremu amputowano poczucie humoru… Pozostaje zakrzyknąć evviva l'arte!  i dać się porwać urokowi artysty. W końcu...

"Kiedy Dalí maluje, szumią oceany. Kiedy malują inni współcześni malarze – tylko woda w szklance do golenia się przelewa".

A jeśli puścić wodze fantazji, wyobrażając sobie genialnego polskiego aktora w roli Dalego, to nie ma mocnych…

• Link do zwiastuna spektaklu w Drama Theatre "Fantazja"
   
• "Witaj, Dalí to duchowy hołd dla jednego z największych artystów naszych czasów. Pokręcony, nie z tego świata, pełen humoru, błyskotliwości i miłości à la Dali. To nie lada osiągnięcie, ożywić w sztuce mistrza. To sztuka szczera, zwariowana, fascynująca i osobliwa, czuła i prawdziwa… Brawo!"  ̶  Samantha Simmonds-Ronceros, krytyczka teatralna z Hollywood
• "Widziałem wczoraj spektakl w The Zenith Theatre i muszę pogratulować umiejętnego sterowania wspaniałym statkiem przez tę niełatwą sztukę. Kunszt reżysersko-dramaturgiczny, scenografia i ogólnie abstrakcyjny plan wizualny były znakomite. Wyrazy uznania dla obsady, której talenty wyjątkowo błyszczały" ̶  Eli Beverly, Willoughby News, Sydney