3

22-letni Eliasz, wprowadzając się do dawnego kawalerskiego mieszkania swojej matki, spotyka swoja starsze Ja. Starszy Eliasz wie wszystko, z czym młodszy będzie musiał się zmierzyć w ciągu najbliższych czternastu lat. Teatralne podejście Stefana Vögela do problematycznej historii życia odsłania krok po kroku bezlitosną konfrontację dwóch stron osobowości w jednym umyśle. Eliasz „spotyka” swoją zmarłą matkę Lindę i poznaje okoliczności, które doprowadziły do jej tragicznego samobójstwa tutaj, w tym mieszkaniu. Natrafia na listy, które ujawniają namiętny romans Lindy z niejakim Scobiem. Na jego oczach odbywają się tajne cotygodniowe spotkania tej dwójki. Wpatrując się w ten nieznany rozdział jej życia, Eliasz dowiaduje się coraz więcej o sobie i zaczyna postrzegać terror dominacji swojego ojca w innym świetle. Ponadto ku swojemu wielkiemu zaskoczeniu odkrywa, że jego relacja z wieloletnim terapeutą Maurusem zaczyna się zmieniać i ewoluować w dziwnym kierunku.... Czy wewnętrzna podróż poprowadzi go do samopoznania? 

Powściągliwy, emocjonalnie oszczędny język potęguje nastrój melancholii i życiowego rozgoryczenia, towarzyszący głównemu bohaterowi. Inaczej jednak wypowiada się Eliasz dojrzały, a inaczej Eliasz młodzik. Kontrastuje z tym namiętny, pełen emfazy sposób wyrażania się jego matki.

Sztuka bodaj najczęściej wystawianej w Rumunii autorki młodego pokolenia, Elise Wilk, obejmuje wydarzenia od II Wojny Światowej, przez upadek reżimu Ceaușescu, aż do czasów współczesnych. Nagrodzone w konkursie AURORA Zniknięcia to nie tyle opowieść o wielkich wydarzeniach historycznych, ile o pojedynczych życiorysach, na które owe wydarzenia wpłynęły. Skupienie się na jednostkowym doświadczeniu, osobistych tragediach i rodzinnej historii pozwala autorce w niezwykle poruszający sposób ukazać losy trzech pokoleń rodziny Sasów siedmiogrodzkich (mniejszości niemieckiej w Rumunii).

Każda z trzech niechronologicznie ułożonych części dramatu skupia się przede wszystkim na losach jednej osoby, każda ma też swojego narratora. Poznajemy więc historię inwigilowanej przez służby Marthy, która marzy o emigracji, ale nie może na nią dostać pozwolenia, albo Kathi, której ukochany Max kazał wyjść za mąż za Niemca, żeby uniknęła wywózki do obozu pracy. Ostatnia część, dziejąca się już po wstąpieniu Rumunii do Unii Europejskiej, skupia się na Emmie, która przez całe życie pozostała w kraju. Konstrukcja dramatu sprawia, że dopiero na końcu rozumiemy, jak łączą się ze sobą losy poszczególnych członków rodziny. Jak ucieczka jednej osoby (i rozczarowanie Zachodem) wpłynęła na życie drugiej, jak różne strategie radzenia sobie z traumą rozłąki stosują poszczególne postaci, a przede wszystkim jak krzywda przenosi się z pokolenia na pokolenie.

W sztuce mieszają się głosy żywych i umarłych, którzy występują w roli narratorów komentujących kolejne wydarzenia. Zabieg ten w połączeniu z żywym, poetyckim językiem i dynamiczną dramaturgią pozwala w szalenie subtelny sposób zmierzyć się z tematem pokoleniowej traumy wywoływanej czy to wojną, czy zesłaniami do syberyjskich łagrów, czy nagłą i niezapowiedzianą emigracją do Niemiec kolejnych członków rodziny. To także opowieść o biedzie i wstydzie specyficznym dla mieszkańców Europy Wschodniej, ciągle spoglądających w stronę lepiej usytuowanych mieszkańców Zachodu. Krótko mówiąc, sztuka Wilk to zbiorowy głos mniejszości, w którym w zaskakująco łatwy sposób odnaleźć można echa współczesnych grup mniejszościowych, wciąż na podobne sposoby krzywdzonych przez los.

Napisana przez amerykańskiego dramatopisarza Jacka Sharkeya w 1977 roku sztuka to szalenie śmieszna i jedyna w swoim rodzaju farsa kryminalna. Jej głównym bohaterem jest żyjący w Wielkiej Brytanii wdowiec, ojciec dorosłej córki oraz właściciel wiejskiej posiadłości – Edgar Hollister. Mężczyzna oszołomiony zgrabnymi nogami ponętnej Mavis Templeton postanawia ożenić się z nią po zaledwie kilku tygodniach od poznania. Aby zdobyć zainteresowanie kobiety, postanawia udawać starszego niż jest w rzeczywistości. W tym celu zakłada perukę oraz sztuczne wąsy! Tymczasem niczego nieświadoma Mavis uknuwa spisek ze swoim kochankiem Jamesem Crandallem, inspektorem policji, w ramach którego postanawiają po ślubie kobiety z Edgarem otruć jej nowego męża jego ulubionym kakao doprawionym śmiercionośnym cyjankiem, aby przejąć władzę nad jego majątkiem… Nie biorą jednak pod uwagę faktu, że Edgar może nie posiadać aż tak dużego majątku, jak sobie wyobrażają, ale również, że wcale nie jest starszym, zniedołężniałym panem i może zacząć podejrzewać spisek, przez co nie wszystko pójdzie po ich myśli, a śmiertelnym kakao zostanie napojony niewinny i niczego nieświadomy kot Mavis. Kobieta, chwytając się ostatniej deski ratunku, postanawia zastrzelić swojego świeżo poślubionego męża, jednak i tu może nie przewidzieć pewnych okoliczności… bo kto wie, czy w magazynku były na pewno prawdziwe naboje? Tak czy inaczej, Edgar znika w niewyjaśnionych okolicznościach, rozpoczyna się śledztwo, a jakby było jeszcze za mało nagromadzenia komplikacji, to w tym samym czasie powraca do domu po ukończeniu studiów córka Edgara Susan wraz ze świeżo poznanym na statku narzeczonym Barrym, a gosposia Lottie zaczyna coraz odważniej wyrażać swoje podejrzenia względem Mavis. Problem w tym, że śledztwo prowadzi nie kto inny jak jej kochanek! Cała nadzieja więc w tajemniczym komisarzu policji Abelu Howardzie, który zaskakująco przypomina zaginionego Edgara…

Z połączenia kryminalnego wątku zabójstwa oraz następującego po nim śledztwa z typowo farsowymi rozwiązaniami dramaturgicznymi powstała wciągająca sztuka, którą czyta się z zapartym tchem, jednocześnie bawiąc się przy tym na całego. Jack Sharkey przeprowadza swoich czytelników oraz potencjalnych widzów spektaklu przez intrygę pełną niespodziewanych zmyłek i zaskoczeń. Nawet kiedy sztuka będzie zmierzać już do swojego szczęśliwego zakończenia i wyjaśnienia, nie możemy być pewni, że autor nie wyciągnie jeszcze jakiegoś kolejnego asa z rękawa. Dobra zabawa gwarantowana!

Dlaczego wyborcza frekwencja jest tak niska? Albo jeszcze inaczej: dlaczego wielu ludzi polityka zupełnie nie interesuje, a jednocześnie przedstawiciele skrajnych ugrupowań rosną w siłę? Josh Tobiesson w swojej komedii prowokuje swoich bohaterów do konfrontacji. Muszą lecieć iskry, nawet koktajle Mołotowa…a my możemy przyjrzeć się zagorzałym wyborcom i ich adwersarzom, śmiejąc się z nich…

Kandydat na burmistrza miasta, Jerry Clark, odwiedza okoliczne domostwa, by przekonać mieszkańców do oddania głosu. Przypadkiem trafia do mieszkania swojej zaciekłej rywalki, a jednocześnie pierwszej miłości, Brendy. Polityka podejmuje apolityczny chłopak Brendy, Adam. Clark wie, że nie przekona go racjonalnymi argumentami. Odwołuje się zatem do męskiego ego Adama…Walka na argumenty staje się samczą utarczką. Poziom testosteronu sięga zenitu. Napięcie rośnie. Właśnie wtedy zjawia się siostra Adama, Cleo, członkini proekologicznej organizacji terrorystycznej. Clark jest wrogiem numer jeden dla lokalnych ekologów…

Sztuka Tobiessona jest pełna zupełnie nieoczekiwanych zwrotów akcji, co nie powinno dziwić, zważywszy na dobór bohaterów – cyniczny, śliski polityk-biznesmen, zupełnie niezainteresowany polityką facet typu „ciepłe kluchy”, ekolożka-pozerka i jej fanatyczny przyjaciel, a do tego wzorowa obywatelka. Ta komedia pokazuje, że czasem nadgorliwość bywa gorsza od faszyzmu, a fanatyzm prowadzi do niespodziewanych reperkusji. Być może jednak najgorszy jest letni stosunek do wszystkiego – bo politycy są jak wytrawni tancerze, potrafią zagrać wyborcom do tańca wokół własnej osoby. Tak czy owak, wszystko kończy się względnie szczęśliwie: bohaterowie odnajdują miłość, a cwany polityk zdobywa upragnioną nominację - choć nie obyło się bez odciętego palca...

Sztuka Mateusza Pakuły Mój niepokój ma przy sobie broń to szalona i oryginalna reinterpretacja klasycznej, osiemnastowiecznej powieści Podróże Guliwera Jonathana Swifta. Teatralny Guliwer wraz z dwoma muzykami – których nazywa szarymi eminencjami ​​„co zawodowo otwierają portale” – stają się naszym przewodnikiem po tej zaskakującej podróży. Co jednak istotne, głównemu bohaterowi bliżej do everymana niż charakterystycznej i rozpoznawalnej jednostki. W tym szalonym, postmodernistycznym locie poza czasem i przestrzenią, w którym mieszają się cytaty z Michela Houellebecqa, Swietłany Aleksijewicz, Umberto Eco, Lany Del Rey i Olgi Tokarczuk, nie ma jednego Guliwera. Guliwer staje się wymienną i przejmowaną przez aktorów i aktorki funkcją. Może być nim każdy, a co za tym idzie, nikt nim nie jest w rzeczywistości. 

Guliwer Mateusza Pakuły wyrusza w podróż po kolejnych wyspach, choć deklaruje, że nienawidzi zarówno podróży, jak i podróżników. Najpierw odwiedza krainę Liliputów, pozostających w żałobie po zmarłym dyktatorze, który kontrolował liczbę urodzeń, a także pilnował, aby jego podwładni „się nie przeżerali jak te wstrętne zepsute z USA grubasy”. Później trafia do Renifera Arvo, który nie ruszając się z miejsca podróżuje po świecie symulakrów – archiwum rzeczywistości. Następnie trafia na wyspę fluorescencyjnych golasów, skażonych na skutek atomowego wybuchu. Aż w końcu dociera do krainy teletubisiopodobnych Troskliwych Misiów, które spędzają swój czas na śpiewaniu piosenek Bryana Adamsa i wspólnym robieniu „fik fik” – czyli uprawianiu seksu. 

Mój niepokój ma przy sobie broń to karykaturalna dystopia odsyłająca do naszej rzeczywistości. Świat terroru możliwości, który nieubłaganie chyli się ku końcowi i ostatecznemu rozkładowi. Śmietnik informacji. Mateusz Pakuła swojego bohatera wyposaża w tytułowy niepokój oraz broń. Trudno jednak nie oprzeć się wrażeniu, że Guliwer w kolejnych aktorskich odsłonach, pozbawiony jednej, konkretnej tożsamości, okazuje się całkowicie bezradny wobec wielości wysp oraz tego (i kogo), co na nich spotyka. Ostatecznie pozostaje więc – tylko i wyłącznie – niepokój, a także pijana i naćpana Lana Del Rey, śpiewająca Video games jako „souvenir” z tej dzikiej i zaskakującej podróży.

Punktem wyjścia i inspiracją do napisania dramatu było kanoniczne (a dziś już nieco leciwe) dzieło Clauda Lévi-Straussa Smutek tropików (fr. Tristes tropiques). Francuski antropolog w latach trzydziestych dwudziestego wieku badał w Brazylii kulturę rdzennych Amerykanów.  Kiedyś jego tekst był czytany jako głos przeciwko kolonializmowi, a przez współczesną krytykę odbierany jest nieraz jako kolonialistyczny właśnie. Tę niejednoznaczną i etycznie wątpliwą postawę człowieka Zachodu względem fascynujących go egzotycznych krajów i kultur Mateusz Pakuła portretuje w swoim dramacie. Od Lévi-Straussa zapożycza tytuł książki i tworzy opowieść o współczesnych nomadach – backpackersach – których życiowym celem jest podróż. Autor powołuje do życia szóstkę bezimiennych postaci, które snują opowieści o swoich turystycznych przygodach, przepełnionych ekstremalnymi doświadczeniami i historiami. W opowieściach miesza się więc bieda i przemoc dręcząca odwiedzane kraje z europejską pogonią za nowymi doznaniami. Bohaterowie Pakuły to swoiści miłośnicy dark tourismu (pl. ciemnej, mrocznej turystyki), który polega na odwiedzaniu miejsc dotkniętych śmiercią i wojną. W ofercie takie atrakcje jak: targi broni, konfrontacja z niedźwiedziami grizli, wyrafinowane tortury czy nawet pedofilskie gwałty. Jak sami mówią:

"Czarnobyl trochę jest ostatnio zbytnio oblegany prawie jak Auschwitz ale przeżycie ponoć zajebiste. Chciałbym do Fukuszimy no ale wiesz. Kurwa tam musi być naprawdę zajebiście. Ale prędzej pojadę do Rwandy albo do Bośni. Obozy Pol Pota są blisko i ponoć zajebiste. No zobaczymy jak będzie z kaską."

Smutki tropików to porażająca diagnoza otaczającej nas rzeczywistości, w tym współczesnych (być może mniej oczywistych) przejawów europejskiej dominacji i kolonializmu. Jej bohaterami są pożeracze „hardcorowego contentu”. Zawieszeni pomiędzy podróżowaniem a konsumowaniem dostarczanych im treści przez media czy internet. Złaknieni obrazów głodu, gwałtów, konfliktów wojennych. Mateusz Pakuła przy pomocy narzędzia storytellingu (pl. opowiadania historii) konstruuje swoistą społeczność europejskich nomadów, krzywe zwierciadło współczesnej rzeczywistości. Grupę wiecznie nienasyconych ludzi, dla których egzotyczna turystyka stała się pogonią za ekstremalnymi doznaniami. Pytanie, jakie braki, potrzeby i tęsknoty to podglądanie z bezpiecznego mimo wszystko dystansu – niczym zza prześwitujących europejskich firanek – im (a może również nam?) zaspokaja? Szukając odpowiedzi i sposobu na wyjście z tego apokaliptycznego impasu, Mateusz Pakuła w charakterystyczny dla siebie sposób ironizuje: 

"Są dwie opcje dwa takie wyjścia. Przeczytać całego Houellebecqa i zapaść się w ruchome ale dosyć płaskie piaski hipsterskiej rozpaczy. Albo masowo przejść na buddyzm i zostać seksi joginką."

Można oczywiście również po prostu zasunąć wspomniane już firanki.

Sztuka Davida Lindsaya Abaire’a to szalona i niezwykle komiczna podróż przez rwące potoki potężnego wodospadu Niagara, która okaże się przede wszystkim kolejnym etapem życiowej wędrówki Cass w poszukiwaniu samej siebie. Trzydziestokilkuletnia kobieta będzie musiała zastanowić się nad tym, z kim i gdzie chce spędzić swoją przyszłość. Jednak uwaga! Krawędź wodospadu znajduje się niebezpiecznie blisko i lepiej mieć się na baczności, żeby przez przypadek nie spaść w odmęty rwącej rzeki… Prosimy mimo to nie zwlekać! Niagara Falls – światowa stolica honeymoon i nocy poślubnych – zaprasza do odwiedzin i wspólnej zabawy!

Cass Harris, kobieta po trzydziestce, po odkryciu w szufladzie ze swetrami swojego również trzydziestokilkuletniego męża Kipa bardzo dziwnego i zaskakującego fetyszu, związanego z główkami laleczek przypominających Barbie, z dnia na dzień postanawia go opuścić i rozpocząć zupełnie nowe życie. W tym celu decyduje się wsiąść w autobus i wyruszyć w podróż, której pierwszym etapem ma być Niagara Falls. Cass zabiera ze sobą obszerną listę rzeczy, które chciałaby zrobić w swoim życiu, np.: znajdź bratnią duszę, naucz się szwedzkiego, kup sobie perukę albo przejedź samochodem przez cały kraj. Listę sporządziła jeszcze przed ślubem, ale jako żona odłożyła swoje pragnienia na bok. Teraz zamierza spełniać je punkt po punkcie. Na trasie swojej podróży spotyka Lois (alkoholiczkę, planującą popełnić samobójstwo w rwącym nurcie Niagary), Mike’a (samotnego wdowca, kapitana statku wycieczkowego), Glena i Karlę (parę sześćdziesięcioletnich dyletantów, prywatnych detektywów, wynajętych przez męża Cass) oraz Janie (mającą dość zaskakujące metody terapeutkę przebraną za klauna). W Niagara Falls pojawi się w końcu nawet i sam Kip, który nie mogąc się pogodzić z odejściem swojej żony, za wszelką cenę będzie próbował sprowadzić ją z powrotem do domu…

Cuda tego świata to komediowa sztuka Davida Lindsaya Abaire’a – amerykańskiego dramatopisarza, librecisty i scenarzysty, laureata Nagrody Pulitzera (2007) oraz Tony Award (2023). W światowej prapremierze sztuki na Off-Broadwayu główną rolę kobiecą – Cass – zagrała sama Sarah Jessica Parker. W 2002 roku aktorka została za nią nominowana do nowojorskiej nagrody teatralnej Drama Desk Award.

W tym roku Boże Narodzenie w tradycyjnej republikańskiej rodzinie Rona i Judith zapowiada się nieco inaczej niż zwykle. Pan domu zrzędzi i skarży się, że wieloletnia żona nie zwraca uwagi na jego potrzeby i od kilku dni zapomina o kupnie soczewek kontaktowych. W tym samym czasie jego żona, Judith, co i rusz jeździ do miasta jakoby po składniki do świątecznego obiadu. Jej niecodzienne podenerwowanie zaczyna niepokoić męża. Seniorka rodu, babcia, jest w złym nastroju, bo jako neofitka zdrowego trybu życia nie wyobraża sobie dnia bez ćwiczeń jogi, a swoją matę zostawiła w domu. Kiedy zjeżdżają się dzieci, rodzinne tajemnice zaczynają wychodzić na światło dzienne. Córka Julia, która niedawno rozstała się ze swoim chłopakiem, wyznaje bratu Royowi, że jest lesbijką. Kolejną osobą chętną przed nim do zwierzeń okazuje się jego ojciec, który ma aż dwa problemy. Żonę, która zachowuje się w podejrzany sposób, oraz postanowienie, że po odchowaniu dzieci dokona w końcu homoseksualnego coming outu. Zaskoczony Roy obiecuje mu, że wypyta matkę o przyczynę jej zachowania. Tymczasem zaproszony na obiad wieloletni przyjaciel Roya, Andy, również przyznaje się przed nim do tego, że jest gejem. Kiedy wreszcie matka ze łzami w oczach dokonuje coming outu, Roy nie może uwierzyć w to, co się dzieje. Jednak wisienką na torcie jest wyznanie babci, że całe życie była biseksualna, dzięki czemu ma dwa razy większe szanse na spotkanie prawdziwej miłości.

Choć tematyka coming outu dominuje w farsie DC Cathro, nie jest to jednak typowy homoseksualny manifest. Sztuka w czuły i zabawny sposób przypomina, że tym, co naprawdę spaja rodzinę i bliskich przyjaciół, jest wzajemna miłość i szacunek, a nie to, kto do jakiej partii należy, jaka jest jego orientacja seksualna czy kolor skóry. Bo w gronie najbliższych, naprawdę ze sobą związanych i zżytych ludzi, którzy znają zarówno swoje mocne, jak i słabe strony, nawet gdy jednego dnia wszystko stanie na głowie, i tak „wszystko będzie dobrze”.

Akcja muzycznej sztuki Izabeli Degórskiej została osadzona – niczym Folwark zwierzęcy George’a Orwella – na kurzej fermie. Mieszkanki kurnika nigdy nie widziały świata na zewnątrz. Ich jedyną znaną im rzeczywistością jest w pełni zautomatyzowany, klatkowy kurnik, w którym twardą ręką rządzi Kuratorka, wykorzystując głupotę i uległość swoich podwładnych. Tytułowy Fermostan to świat hierarchii i totalitarnej władzy, w którym jedynym zadaniem i sensem życia mieszkających w nim kurek jest zautomatyzowane znoszenie jaj. W przestrzeni fermy koguty są więc całkowicie nieprzydatne. Dlatego te z nich, którym udało się przetrwać i cudem uniknąć trafienia do rozdrabniarki, postanowiły się przystosować: udawać kury, a nawet znosić jaja. I tak by się to życie w Fermostanie toczyło jeszcze pewnie długo bez zmian, gdyby nie to, że pewnego dnia, zupełnym przypadkiem, uciekając przed Lisem, trafia do niego pewien młody Kogut z zewnątrz. Początkowo próbuje dostosować się do panujących w kurniku zasad, nawet przechodzi szaloną metamorfozę upodabniającą go do kury, jednak jego koguci charakter pozostaje nienaruszony. I wystarczy tylko, że spotka ponętną młodą Kurkę, a zapieje tak, że cały kurnik stanie na głowie!

Fermostan to szalenie zabawna i inteligentna sztuka muzyczna, która rozbawi każdą publiczność do łez. Napisana jest wartkim, żywym językiem, a znajdujące się w niej piosenki zbudowane są na rozpoznawalnych motywach takich hitów jak m.in. Psalm stojących w kolejce z repertuaru Krystyny Prońko czy Więc chodź pomaluj mój świat zespołu Dwa plus jeden. Izabela Degórska w udany i wiarygodny sposób buduje świat totalitarnego korpo-kurnika, w którym każdy z nas może się przejrzeć. Choćby ze względu na nie tak odległe ograniczenia wprowadzone na skutek pandemii COVID-19. W kurniku w obliczu potencjalnego (choć nieprawdziwego) zagrożenia rozprzestrzeniania się ptasiej grypy, wprowadzony zostaje zakaz wychodzenia z klatek bez słomek, umożliwiających bezpieczne oddychanie (doprowadzony do absurdu odpowiednik dobrze nam znanych maseczek). Fermostan staje się więc krzywym zwierciadłem dla współczesnej rzeczywistości, a także wszystkich totalitaryzmów, zarówno politycznych, jak i również korporacyjnych, które zarządzają strachem swoich podwładnych, sieją psychiczny i fizyczny terror, odbierając w ten sposób jednostce wolność oraz prawo do samostanowienia. A także – idąc za językiem Izabeli Degórskiej – dostęp do błękitnego nieba, świeżych glizd i zielonej łąki.