Akcja sztuki rozgrywa się gdzieś w galicyjskiej wsi, krótko po I wojnie światowej. Jej głównymi bohaterami są Janek, młody chłopak, który stracił na wojnie ojca i mieszka z opiekuńczą i zaradną Matką oraz Przybysz, tajemniczy mężczyzna z miasta, ideowiec, komunista. Sytuacją dramatyczną sztuki jest ciąg spotkań obojga, podczas których Przybysz stopniowo zjednuje sobie bujającego w obłokach i z początku nieufnego chłopaka. Czyni to różnymi sposobami: przekonuje, że ojciec Janka zginął niesłusznie z rąk burżuazji, czyta mu „Manifest komunistyczny” czy nastawia przeciwko religii i księdzu. Ale też ochrania, gdy ten pada ofiarą nękania ze strony Chłopaków, a także przeciwstawia się jego Matce, gdy ta karci go za mlaskanie. Wszystkie te działania budują w Janku poczucie wartości i uświadamiają, że jedynym sposobem, by być wolnym i społecznie szanownym, jest bezgraniczne zaufanie Przybyszowi i jego wskazówkom. Jedną z nich staje się wreszcie propozycja całkowitego uwolnienia od nędzy poprzez chwycenie za nóż i zabicie przedstawiciela lokalnej burżuazji, czyli księdza. Zaślepiony przez Przybysza Janek dokonuje zbrodni, za co sam zostaje zlinczowany przez lokalną społeczność. O tym ostatnim dowiadujemy się ze sceny finałowej, która ma miejsce w pociągu do Warszawy. Przybysz spotyka tam Nieznajomą, która relacjonuje mu zasłyszane zdarzenia. Autor sugeruje, że Nieznajoma, aspirująca, młoda kobieta, która wyjeżdża do miasta w poszukiwaniu pracy, będzie następną ofiarą ideologii.
Nóż Jarosława Jakubowskiego z 2019 roku to dramat kryminalny, który składa się z dziewięciu niezwykle skondensowanych scen. To sztuka na dwie główne role męskie, jedną drugoplanową kobiecą i pozostałe epizodyczne. Autor nie określa wieku bohaterów utworu, ale można przypuszczać, że większość to postaci w średnim wieku. Wyjątkiem jest Janek, młody dorosły, który może mieć około 20 lat.
Dramat krytykuje i obnaża raczkującą myśl komunistyczną. Autor na przykładzie małej społeczności pokazuje bowiem, jak wzniosłe idee dotyczące równości i wolności doprowadzały do nieuzasadnionej agresji i sięgania po tytułowy nóż, a kończyły się często rozlewem krwi. Sztukę można jednak czytać bardziej uniwersalnie, gdzie komunizm jest jedynie metaforą populizmu i manipulacji. W takim przypadku sztuka traktuje również o tym, jak można wywierać pożądany wpływ na ludzi, jak niebezpieczna staje się bezmyślna wiara w nieswoje idee.
- Sztuka ukazała się nakładem ADiTu w antologii Witaj Barabaszu.