język polskijęzyk angielski

Niezamężna

Tytuł oryginalny
die unverheiratete
Tłumacz
Uberman, Iwona
Gatunek sztuki
Dramat
Obsada kobiet
Obsada mężczyzn
Szczegóły
druk w „Dialogu” nr 4/2016
Szczegóły obsady
Młoda, Średnia, Stara, cztery Siostry

Dramat Palmetshofera posługuje się antycznym sztafażem – utwór otwierają słowa Klitajmestry: „Podaj no mi prędko ten topór, którym się mężów morduje!” Autor nie przekłada struktur mitycznych na aspekt fabularny, nietrudno jednak odnaleźć źródło, które łączy sztukę z antycznym mitem – jest nim siła kobiecego gniewu, apologia aktywnej siły kobiecej wobec pasywnej męskości, a następnie – siła nienawiści kobiety skierowana w stronę innej kobiety. Austriacka ‘Elektra’ pragnie dokonać mordu na matce, która przed wieloma laty (choć niebezpośrednio) skazała na śmierć mężczyznę, żołnierza z czasów II wojny światowej.

Mężczyźni w świecie Niezamężnej nie istnieją jako aktywne podmioty – funkcjonują gdzieś na obrzeżach świata przedstawionego, unika się rozmów o nich. Jedna z bohaterek napomyka, że wolałaby być pochowana w grobie z matką aniżeli z mężem. Z kolei Młoda utrzymuje z mężczyznami jedynie powierzchowne relacje erotyczne – przy tym opisuje męskie ciało, które wydaje się nieciągłe, niespójne, wręcz „rozczłonkowane”. Kobieta dostrzega tylko poszczególne organy, które fotografuje i kataloguje. Cały świat wydaje się rozbity; jedynym spoiwem jest symboliczna pępowina, która łączy wszystkie kobiety, choć one same z chęcią wyrzekłyby się tego dziedzictwa.

W dramacie mieszają się plany czasowe i przestrzenne (czasy II wojny światowej i tuż po niej oraz współczesność; dom opieki i sala sądowa). Stara, kobieta u progu śmierci, w czasie jednej z wizyt przekazuje Młodej zeszyt z lat młodości. Zapiski ujawniają tajemnicę Starej – tuż przed końcem wojny zadenuncjowała dezertera; młody mężczyzna został skazany na rozstrzelanie. Motywy kobiety są jednak niejasne; możliwe, że zrobiła to nie tyle z wyrachowania, co z nieświadomości konsekwencji oraz poczucia obywatelskiego obowiązku. Palmetshofer nie feruje wyroków, nie osądza – co więcej, interesuje go nie tyle sprawa sądowa sprzed lat, co swoisty „gen kobiecej winy”, przekazywany z pokolenia na pokolenie, i nie tylko z matki na córkę – jest nim obciążona wspólnota kobiet. Bohaterki przekuwają swój wstyd w gniew – dlatego buzuje w nich niechęć do własnych matek, pragną odciąć się od korzeni. Z drugiej strony pielęgnują w sobie świadomość nierozerwalnego związku.

Niezamężna stanowi pogłębione spojrzenie na kobiecość, ukazujące pęknięcia w pozornej kobiecej wspólnocie, podkreślające jej ambiwalencję – kobiety wspierają się i nienawidzą, odpychają i zwracają ku sobie, pożądają ‘męskiej siły’, by zaraz zanegować to pragnienie. Autor konsekwentnie buduje dialogujące ze sobą symboliczne obrazy: Średnia wyszarpuje pępowinę matki wraz z łożyskiem i macicą; Stara zwija kłębki włóczki, by na koniec powiesić się na własnoręcznie wyszydełkowanym sznurze. Palmetshofer ukazuje również mroki wojny od strony zwykłego obywatela, unikając przy tym prostych osądów i podejścia zerojedynkowego – prosta telegrafistka nie wpisuje się ani w schemat zdrajczyni, ani bohaterki, ani milczącej ofiary poddanej uciskowi ciemiężcy (a takie figury w narracjach wojennych spotyka się najczęściej). Jedno pozostaje niezmienne – bezradność pospolitej jednostki wobec opresyjnej władzy. Mocny, bezkompromisowy, esencjonalny tekst jednego z najczęściej nagradzanych współczesnych austriackich dramatopisarzy czeka na odważne teatry.

Formularz zamówienia sztuki

Zamawiana sztuka: Niezamężna