język polskijęzyk angielski

Schleef, Einar

Urodził się 17 stycznia 1944 roku w Sangerhausen w Niemczech w kraju związkowym Saksonia-Anhalt, położonym w części byłej NRD. W latach 1964-1971 studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Berlin Weißensee wpierw malarstwo, później scenografię. W latach 1972-1975 we współpracy z B. K. Tragelehnem w Berliner Ensemble powstały trzy głośne spektakle Katzgraben Erwina Strittmattera, Przebudzenie wiosny Franka Wedekinda i Panna Julia Augusta Strindberga, do których Schleef projektował scenografię i których był współreżyserem. Ze względu na nasilające się trudności z cenzurą i pogarszające się warunki pracy – do premiery Panny Julii doszło jedynie dzięki czynnemu oporowi względem władz, a spektakl i tak został zdjęty – Schleef w 1976 opuścił NRD i przeniósł się do RFN – tym samym odcinając sobie drogę powrotną; temat utraconej ojczyzny będzie go nękał przez całe życie. Rozpoczęta w wiedeńskim Burgtheater praca nad Wedekinda Zamkiem w Wetterstein została przerwana. Przez następne lata Schleef jeździł między Frankfurtem a Berlinem Zachodnim. W latach 1978-1982 studiował reżyserię w berlińskiej Deutsche Film- und Fernsehakademie. Pracował dla rozgłośni radiowej (Republikflucht (Ucieczka od republiki) HR 1978, Die Bande (Banda) ORF 1978, Tod des Lehrers (Śmierć nauczyciela) HR 1980, Berlin-Begegnungen (Spotkania berlińskie) HR 1982, Die Einladung (Zaproszenie) ORF 1983, Abschlußfeier (Impreza pożegnalna) HR 1983, Berlin ein Meer des Friedens (Berlin ocean pokoju) SFB 1985, Gewöhnlicher Abend (Zwyczajny wieczór) SWF 1985, Berlin A Sea of Peace BBC London 1987, Wittenbergplatz SFB 1987, Unruhe (Niepokój ) HR 1988) oraz jako aktor wziął udział w filmie eksperymentalnym Zufall (Przypadek; ZDF 1984, reż. Hans Peter Böffgen).

W 1980 i 1984 wydawnictwo Suhrkamp wydało oba tomy jego monumentalnej powieści Gertrud, w której Schleef opisuje, a właściwie wypisuje z siebie życie swojej matki posługując się monologiem wewnętrznym. Krytyka przyjęła powieść z uznaniem, częściowo wręcz z zachwytem. W tym samym wydawnictwie ukazały się Zuhause (1981), Die Bande (opowiadania, 1982), sztuki Wezel (1983) i Die Schauspieler (1986), album z malarstwem Schleefa będącym wstępem do historii opisanej w Matkach - Schlangen (Węże; 1986, wraz z Hansem-Ulrichem Müller-Schwefe), obszerny esej Droge Faust Parsifal (Narkotyk Faust Parsifal; 1997, nagrodzony Bremer Literaturpreis 1998) oraz opowiadanie Zigaretten (Papierosy; 1998, już w roku 1989 przyznano Schleefowi za ten tekst nagrodę im. Alfreda Döblina).

Matki, projekt antyczny Einara Schleefa i Hansa-Ulricha Müller-Schwefe według Eurypidesa i Ajschylosa, powstały w roku 1986. Prapremiera niemiecka odbyła się 23 lutego w Schauspiel Frankfurt w reżyserii i scenografii Einara Schleefa. Polska Prapremiera 19 maja 2012 w Teatrze im. Stefana Jaracza W Olsztynie w reż. Łukasza Chotkowskiego

Patrzcie, kim są te błagające matki, co czynią, co sprawiają, same stając się inne. Przedstawił je jako żałobnice, lamentujące strażniczki śmierci, jako dumne, nakazujące szacunek kobiety, a za chwilę jako uniżone służące, sprzątaczki, ale i te, które uprawiają wojnę, aby w końcu, w szarych kitlach pracownic fabryk amunicji, stać się uzbrojonymi maszynami do zabijania. Posuwając się do radykalnych metod Schleef niszczył mit Matki, rozkładając go na jego wcielenia. Wdarł się w nasz wewnętrzny świat obrazów, który każe nam czcić „Matkę" jako świętą.

Günther Rühle

W latach 1985-1990 Einar Schleef był jednym z trzech – obok Dietricha Hilsdorfa i Michaela Grunera – reżyserów etatowych w teatrze Schauspiel Frankfurt za dyrekcji Günthera Rühle. Choć już pierwszy jego spektakl we Frankfurcie z roku 1986, Matki (1986) według Siedmiu przeciw Tebom Ajschylosa i Błagalnic Eurypidesa, rozjuszył krytykę, Günther Rühle stał za nim murem. Drugi, równie negatywnie przyjęty przez prasę spektakl Przed wschodem słońca (1987) Gerharta Hauptmanna, został w 1988 zaproszony na najważniejszy w Niemczech festiwal Berliner Theatertreffen. W tym samym roku Schleef wystawił prapremierowo własną sztukę Die Schauspieler (Aktorzy). Kiedy po pożarze z 1988 we frankfurckiej operze zespół Schauspiel Frankfurt musiał przenieść się do zajezdni tramwajowej Bockenheim, Schleef wpadł na oryginalne rozwiązanie: „wzdłuż sceny wybudował długi i szeroki podest, można było grać i na nim, i pod nim, wchodzić, schodzić, chować się pod spodem, a u szczytu z obu stron wnosiło się bardzo wysokie rusztowanie, z którego również można było korzystać” (Günther Rühle). W 1989 na tej scenie wystawił Schleef sztukę Ur-Götz (pra-Goetz, wg Götza von Berlichingen) Goethego i w 1990 Neunzehnhundertachtzehn (Tysiąc dziewięćset osiemnasty) Liona Feuchtwangera. Wraz z odejściem Rühlego z teatru skończył się czas frankfurcki Schleefa. Jego ostatnim tamtejszym spektaklem był kolaż z Fausta Goethego (1990).

Podczas pracy we Frankfurcie Schleef stworzył wyjątkowy i oryginalny język teatralny, oparty w dużej mierze na wykorzystaniu chórów, za co z jednej strony okrzyknięto go mianem geniusza, a z drugiej, ze względu na bezkompromisowość jego metody pracy i upartość charakteru, „berserkiem“ wśród reżyserów.

W 1993 Schleef wrócił do Berliner Ensemble, gdzie wystawił Wessis in Weimar Rolfa Hochhutha – wbrew autorowi, który zamierzał nie dopuścić do prapremiery. Krytycy zmieszali sztukę z błotem, natomiast wychwalali spektakl, który jeszcze tego samego roku pojawił się na Berliner Theatertreffen.

Niesnaski między dyrektorem Berliner Ensemble Peterem Zadekiem a Heinerem Müllerem spowodowały odejście Schleefa, który niedługo później, bo w marcu 1993, związał się wieloletnią umową z berlińskim Schiller Theater. Niestety, siedem miesięcy później teatr został zamknięty, a gotowego do wystawienia Fausta pokazano jedynie w mocno okrojonej wersji na stopniach u wejścia do siedziby teatru. Późniejsze starania, aby wynająć Schiller Theater do grania spektaklu, nie przyniosły efektu, pomysł z postawieniem sceny w atrapie Zamku miejskiego, powstałej we wschodniej części Berlina w latach 70. budowli o bogatej historii, też nie wypalił. Po rezygnacji Petera Zadeka z funkcji dyektora Berliner Ensemble Heiner Müller w 1995 ściągnął Schleefa z powrotem. Wystawiając w 1996 Pana Puntilę Bertolta Brechta Schleef nie tylko reżyserował spektakl, lecz wziął również na siebie rolę tytułową. Kiedy jednak w kolejnym sezonie odwołał inscenizację z powodu zbyt krótkiego czasu przeznaczonego na próby, ponownie dostał wymówienie.

Jego Salome wg Oscara Wilde’a zrealizowana w 1997 w Düsseldorfer Schauspielhaus oraz prapremiera Ein Sportstück (Sztuki sportowej) Elfriede Jelinek w wiedeńskim Burgtheater z 1998 zostały zaproszone na Berliner Theatertreffen. Inscenizacja Sportstück, grana w dwóch wersjach – pięciogodzinnej, czyli krótkiej, oraz siedmiogodzinnej, czyli długiej – okazała się ogólnie rzecz biorąc największym sukcesem Schleefa. W tym samym roku uznana przez niemiecki miesięcznik "Theater heute" za przedstawienie roku, przez austriacki tygodnik "profil" za drugą najlepszą produkcję Burgu za dyrekcji Clausa Peymanna (czyli od 1986 do 1999), Schleef nagrodzony za innowacje w dziedzinie teatru 3sat-Innovationspreis, a w kolejnym roku Nagrodą Miasta Wiedeń, czyli Josef-Kainz-Medaille der Stadt Wien – cała ta pula odznaczeń ułatwiła Schleefowi pracę. Claus Peymann zamówił u niego dwa kolejne spektakle w Wiedniu: w 1999 powstały Wilder Sommer (wg Trylogii letniskowej Carlo Goldoniego) w Burgu oraz prapremierowy Der Golem in Bayreuth Ulli Berkéwicz w Akademietheater.

W roku 2000 Schleef po raz pierwszy pracował z zespołem Deutsches Theater w Berlinie. Wystawił tam Verratenes Volk (Zdradzony naród; wg tekstów Johna Miltona, Friedricha Nietzschego, Edwina Ericha Dwingera i Alfreda Döblina).

Już w 1983 miała miejsce pierwsza prapremiera jego własnego tekstu – Berlin ein Meer des Friedens (Berlin ocean pokoju) w Theater der Stadt Heidelberg. Ale dopiero w latach 90. doceniono Schleefa jako dramatopisarza. Totentrompeten, których prapremiera odbyła się w 1995 roku w Staatstheater w Mecklemburgii, w reżyserii Ernsta M. Bindera, zdobyła nagrodę dramaturgiczną w Mühlheim (Mühlheimer Dramatikerpreis), w tym samym roku na deskach Theater Nordhausen wystawiono jego dramat Wezel, w 1997 w Schwerinie drugą część Totentrompeten, a w 2000 trzecią. Wystawy jego malarstwa, fotografii, projektów plakatów oraz ilustracji m.in. dla jego wydawcy (w 2001 ukazały się w Suhrkamp Verlag dwa tomy z jego sztukami) dopełniają wizerunek artystyczny Einara Schleefa.

za: Wolgang Behrens, Hommage an Einar Schleef

 

Inscenizacje

   * Katzgraben (Erwin Strittmatter, 1972, Berliner Ensemble)

   * Przebudzenie wiosny (Frank Wedekind, 1974, Berliner Ensemble)

   * Panna Julia (August Strindberg, 1975, Berliner Ensemble)

   * Matki (1986, Schauspiel Frankfurt)

   * Przed wschodem słońca (Gerhart Hauptmann, 1987, Schauspiel Frankfurt)

   * Die Schauspieler („Aktorzy“, sztuka własna, 1988, Schauspiel Frankfurt)

   * Ur-Götz (wg Götza von Berlichingen Johanna Wolfganga von Goethe, 1989, Schauspiel Frankfurt)

   * Neunzehnhundertachtzehn (Lion Feuchtwanger, 1990, Schauspiel Frankfurt)

   * Faust (Johann Wolfgang von Goethe, 1990, Schauspiel Frankfurt)

   * Wessis in Weimar (Rolf Hochhuth, 1993, Berliner Ensemble)

   * Faust (Johann Wolfgang von Goethe, 1993, Schillertheater, Berlin)

   * Pan Puntila (Bertolt Brecht, 1995, Berliner Ensemble)

   * Salome (Oscar Wilde, 1997, Düsseldorfer Schauspielhaus)

   * Ein Sportstück (Elfriede Jelinek, 1998, Burgtheater Wiedeń)

   * Wilder Sommer (wg Trylogii letniskowej Carlo Goldoniego, 1999, Burgtheater Wiedeń)

   * Der Golem in Bayreuth (Ulla Berkéwicz, 1999, Akademietheater Wiedeń)

   * Verratenes Volk (wg tekstów Johna Miltona, Friedricha Nietzschego, Edwina Ericha Dwingera i Alfreda Döblina, 2000, Deutsches Theater Berlin)

 Nagrody

   * 1981 Nagroda Stowarzyszenia Jürgena Ponto (Literaturförderpreis der Jürgen-Ponto-Stiftung)

   * 1982 Nagroda w Konkursie im. Ingeborg Bachmann

   * 1986 Nagroda Krytyków Niemieckivh (Deutscher Kritikerpreis)

   * 1989 Nagroda im. Alfreda Döblina

   * 1990 Nagroda im. Fritza Kortnera (wspólnie z B. K. Tragelehnem)

   * 1995 Mülheimer Dramatikerpreis

   * 1998 Nagroda Literacka Miasta Bremy (Literaturpreis der Stadt Bremen)

   * 1998 Nagroda 3sat za innowacje w dziedzinie teatru (3sat-Innovationspreis)

   * 1999 Nagroda Miasta Wiedeń (Kainz-Medaille der Stadt Wien)